تاملی در مبانی نظری و ضرروت‌های تاریخی نظریه مشروطه مشروعه شیخ فضل‌الله نوری

پیروزی انقلاب مشروطیت در عهد مظفرالدین شاه قاجار یکی از بزرگ ترین تحولات سیاسی و مذهبی تاریخ معاصر ایران به‌شمار می رود که طی آن، روحانیون شیعه، با ورود جدی به این نهضت، دوره‌ نوینی از طرح نظریات مختلف درباره ساختار سیاسی مشروطه را، با بهره‌گیری از میراث فقه سیاسی شیعه، به‌وجود آوردند. در این میان، گروهی از روحانیون، با طرح مسیله‌ مشروطه مشروعه کوشیدند برای حفظ پیوند جامعه مسلمان ایران با آیین اسلام و مقابله با نفوذ اندیشه های غربی، قرایت تازه ای از اندیشه‌ سیاسی تشیع درباره‌ معیارهای مشروعیت یا عدم مشروعیت نظام مشروطه ارایه دهند. شیخ فضل الله نوری یکی از برجسته ترین این روحانیون محسوب می شود و اندیشه‌های فقهی او در باب نهضت مشروطیت ایران، در این مقاله مورد بررسی و تحلیل نظری و تاریخی قرار می‌گیرد. مسیله‌ اصلی مقاله‌ حاضر این است که چرا و تحت کدام ضرورت‌ دینی و تاریخی گروهی از روحانیون مشروطه خواه، و در راس آنها شیخ فضل الله نوری، نهایتاً به مخالفت با نظام مشروطه روی آورده و با استفاده از فقه سیاسی شیعه به طرح نظریه‌ مشروطه مشروعه پرداختند؟ در پاسخ به این سوال محوری، فرضیه اصلی مقاله حاضر، که با رجوع مستقیم به آثار شیخ فضل‌الله مورد بررسی قرار گفته، این است که نوری با باور به وجود تضاد بنیادین میان نظام مشروطیت با مبانی اسلام به مخالفت با مشروطیت پرداخت و گستردگی اعتقاد وی به این امر باعث شد تا پای جان در مخالفت با مشروطیت ایستادگی کند و این موضوعی است که کمتر مورد توجه محققان تاریخ مشروطه و به‌ویژه مورخان مخالف نوری و موافق با مشروطیت قرار گرفته است.