نوع و نحوۀ مصرف موقوفات روحانیون و تجار ساری در دورۀ قاجار

هدف: بررسی تاثیر وابستگی طبقاتی بر نوع و نحوۀ مصرف موقوفات ساری در دورۀ قاجار.روش/ رویکرد پژوهش: توصیفی-تحلیلی برمبنای اسناد ادارۀ اوقاف ساری و منابع اولیه.یافته‌ها و نتیجه‌گیری: بررسی محتوای اسناد وقف‌نامه‌های روحانیون و تجار ساری در دورۀ قاجار نشانگر آن است که نوع موقوفات روحانیون و تجار، عمدتاً از جنس زمین، خانه، دکان و کاروان‌سرا است که وقف زمین در بین روحانیون و وقف دکان در بین تجار بیشتر رواج داشته‌است. نحوۀ مصرف موقوفات این دو طبقه به‌ترتیب فراوانی عبارت‌اند از: تعزیهداری سیدالشهداء؛ اطعام عزاداران سیدالشهداء؛ اطعام و افطار روزه‌داران؛ تعمیر و نگهداری مساجد و مدارس؛ صدقات و اعانات به فقرا و مساکین و ابن‌السبیل. تحولات سیاسی و اجتماعی این دوره سبب نشد تا نوع مصارف موقوفات روحانیون و تجار تغییر کند. بیشترین وقف‌های این دو طبقۀ اجتماعی در دوران حکومت ناصرالدین‌شاه ثبت شده‌است. ازلحاظ زمان هم بیشترین وقف‌های روحانیون و تجار، در ماه‌های قمریِ محرم و رجب ثبت شده‌اند. تولیت موقوفات این دو طبقه برعهدۀ خود واقفان، فرزندان واقفان و یا علمای منطقه قرار می‌گرفت که بیانگر نوعی نظام مدیریت خانوادگی و مدیریت علمایی در مدیریت موقوفات است.

types and uses of clerics and merchants’ endowments in sari region (mazandaran) in the qajar period

purpose: the purpose of this research is to define the effect of class affiliation (clerics and merchants) on the type of sari endowment expenditures in the qajar period. method and research design:  352 endowment records of merchants and clerics were described, analyzed and compared.findings and conclusion: the endowments of merchants and clerics were mainly land, houses, shops and caravanserai. clerics mostly endowed land whereas merchants endowed shops. these endowments were used for imam hussein’s ceremonies - the third shiite imam - like feeding the mourners, feeding fasting people in ramazan, repairing and maintaining mosques and schools, alms and donations to the poor and ibn al-sabeel. the political and social developments of the period did not change the type of endowment expenditures. most of the endowments belong to the time of nasser al-din shah (1848 –1896). also, most of the endowments were recorded in the lunar months of rajab and muharram. the endowments were entrusted to the person who endowed, his children or the clerics of the region. this indicates a kind of family system and the scholarly system in the management of endowments.