مطالعۀ مفاهیم اسناد دیوانی دورۀ قاجار تا پایان عهد ناصری با هدف مقوله‌بندی و برقراری روابط اصطلاح‌نامه‌ای

هدف: مطالعۀ مفاهیم اسناد دیوانی دورۀ قاجار تا پایان عهد ناصری با هدف مقوله‌بندی و برقراری روابط اصطلاح‌نامه‌ای. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کمّی و کیفی است. در این روش، ابتدا منابع معتبر تاریخی و ردیف اول دورۀ قاجار مطالعه و بررسی شد و مفاهیم موضوعی اصلی دیوان‌سالاری دورۀ قاجار تا پایان عهد ناصری شناسایی شد. سپس با تحلیل محتوا و چکیدۀ اسناد دیوانی دورۀ قاجار تا پایان عهد ناصری در پایگاه اسناد آرشیو ملی ایران، مفاهیم موضوعی اصلی و فرعی همراه با فراوانی مقوله‌ها و زیرمقوله‌های موضوعی براساس پشتوانۀ سندی و انتشاراتی استخراج شد. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: از 19771 زیرمقولۀ به‌دست‌آمده از اسناد دیوانی، القاب و مناصب دیوانی با 6895 زیرمقوله (34.9 درصد)؛ اصطلاحات دیوانی با 6811 زیرمقوله (34.2 درصد)؛ نهادهای دیوانی با 3445 زیرمقوله (17.4 درصد)؛ عناصر و گونه‌های اسناد دیوانی با 2620 زیرمقوله (13.3 درصد) شناسائی شد. مفهوم القاب و مناصب دیوانی، پربسامدترین مفهوم از مفاهیم اصلی اسناد دیوانی است. این مفهوم  پنج مقوله و 167 زیرمقوله دارد که شامل مقولۀ القاب و مناصب مالیدیوانی (34.6 درصد)؛ مقولۀ القاب و مناصب درباریدیوانی (22 درصد)؛ مقولۀ القاب و مناصب نظامیدیوانی (21.56 درصد)؛ مقولۀ القاب و مناصب دیوانیدیوانی (12.55 درصد) و مقولۀ القاب و مناصب شرعیدیوانی و قضاییدیوانی (9.25 درصد). مناصب مستوفی، مستوفی‌الممالک، صدراعظم، ملا، قراسوران از پربسامدترین نمایه‌های (زیرمقوله‌های) مفهوم القاب و مناصب دیوانی به‌شمار می‌آیند. تمام نمایه‌های موضوعی مفاهیم اصلی اسناد دیوانی با یکدیگر روابط اصطلاح‌نامه‌ای دارند. پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی یعنی القاب و مناصب دیوانی بیشترین ارتباط اصطلاح‌نامه‌ای را با نمایه‌های موضوعی مفهوم نهادهای دیوانی دارد.

A survey of the concepts in Qajarid government documents for establishing thesaurus relations

Purpose: To explore concepts in government documents of Qajarids from early times (1789) until the end of the Naser aDinshah reign  (1898) to form categories and subcategories for establishing relations among them. Method and Research Design: Integrated (cumulative, ie a combination of quantitative and qualitative) content analysis was carried out. Important published historical sources of the period were identified and examined carefully to extract concepts and construct categories and subcategories. Then a purposeful sample was taken from 19000 government archival documents indexed at the National Archives of Iran were selected and contents were analyzed and assigned the categories and subcategories. Findings and conclusion: 19771subcategories were obtained from archival documents. The highest frequency belonged to titles and beurocratic positions (34.9%),  beurocratic terms (34.2%), government offices (17.4%) elements, and types of documents (13.2%) accordingly. Administrative titles and official positions claimed for 5 categories and 166 subcategories. Categories of titles and financial positions with (34%) occurred the most. Thesaurus relations among subject indexes show the main concepts of governmental documents. All thematic indexes of the main concepts of governmental documents are related to each other.