ساختارشناسی ذمّه‌نامه‌های دورۀ قاجار

هدف: ذمّه‌نامه سندی است حاکی از تعهد مدیون به پرداخت وجه نقد یا پرداخت جنس یا تعهد به فعلی معین. ذمّه‌نامه‌ها جزو اسناد شرعی و مردمی‌اند و در دورۀ قاجار در همۀ سطوح زندگی مردم استفاده می‌شده‌اند و درعین سادگی، ساختاری خاص داشته‌اند. این مقاله نتیجه بررسی ساختارهای شکل  و محتوای  آنها را گزارش می‌کند. روش/ رویکرد پژوهش:   داده‌ها از  50  ذمّه‌نامه که در آرشیو  ملی ایران نگهداری می شود  و منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: ذمّه‌نامه‌ها اسنادی ساده‌اند که ساختار   و محتوای آن‌ها در سراسر دوران قاجار، تغییر  مهمی نکرد. از لحاظ ساختار،  ذمه‌نامه‌ها دو بخش شامل متن و حاشیه  با اجزای مربوطه دارند. محتوای ذمه‌نامه‌ها از  نام و شهرت طرفین عقد، مقدار بدهی، زمان تسویه‌حساب، نحوۀ پرداخت، شروط ضمن عقد و... تشکیل می‌شود. با ورود صنعت چاپ و با آغاز حکومت پهلوی، این اسناد به‌ویژه ازنظر ساختار ظاهری تفاوت‌هایی چشمگیر با ذمّه‌نامه‌های دوران قاجار پیدا کردند.

The documentary investigation of Zemmehnamehs in Qajar period

Purpose: Zemmehnameh (obligation letter) is a deed or document that makes one liable to take certain action (mostly payment). This paper examines the structurs and contents such documents. Method and Research Design: 50 such documents held by National Archives are Iran are analysed. Library materials were also consulted to collect data. Findings and Conclusion: The structure consists of text and margin, each containing special elements. The content bears full name of both parties, the amount of debt or other kind of obligation, payment time and method, terms of contract. Zemmehnameh remained unchanged in content and form throughout the Qajarid eara (17891925). Only after the introduction of print technology and the beginning of Pahlavi era they were changed both in form and content.