کاربرد انصاف در فقه خانواده

هدف مقاله ی حاضر، تبیین مفهوم و جایگاه انصاف به مانند قاعده ای برای شکل دهی به نظام حقوقی و قضایی از جمله در قوانین و آرای قضایی خانواده است. نوع پژوهش بنیادی و کاربردی در نظام قانون گذاری و قضایی است که با روش توصیفی-تحلیلی و استنباطی انجام می شود و داده ها با روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. یافته ها نشان داد، انصاف صورتی خاص از عدالت است که وظیفه دارد، یک قاعده را که به مناسبت ماهیت کلی خود ناقص یا نارسا بوده، اصلاح کند. انصاف انعطاف داشته و خشکی و غلظت قانون را فرو می نشاند، آن را تکمیل یا تلطیف و بامقتضیات زمان و مکان منطبق می کند. انصاف به روح قانون تاکید دارد. در اندیشه ی حقوق مدرن مبتنی بر اراده ی دولتی، قاضی نمی تواند به بهانه ی رعایت انصاف، قلمرو حکمی یا موضوعی قانون را تغییر دهد. بنابراین براساس نظام حقوقی ایران و رویکرد عدالت مبتنی بر عقلانیت فطری،اگر محتوای قانون غیرمنصفانه باشد، قاضی در مقام تفسیر می تواند آن را با مولفه های اخلاقی مانند عدالت و انصاف منطبق کند. ازاین رو، به نظر می رسد قانون گذاران و دادرسان برای وضع و تفسیر قوانین به ویژه در نظام حقوقی خانواده می توانند توامان از ظرفیت های انصاف بهره جویند. مصادیق و جلوه های انصاف را می توان در چالش برانگیزترین موضوعات خانواده از قبیل انصاف در اذن پدر در نکاح بالغه ی رشیده، انصاف در مهریه، انصاف در نفقه ی زوجه و ...ردیابی کرد.