از کتابداری تا علم اطلاعات و دانش‌ شناسی: تاریخ‌نگاری، زمینه ‌های شکل‌ گیری و سیر تحول عنوان رشته در ایران

هدف: هدف اصلی مقالۀ حاضر بررسیِ چگونگیِ تغییرِ عنوان رشته از «کتابداری و اطلاع‌رسانی» به «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» در ایران است.روش: در پژوهش حاضر از روش تحلیلی _ تاریخی استفاده شد. جامعۀ آماری این پژوهش شامل آثار، رخدادها، تلاش‌ها و اقدام‏های انجام‌شده درخصوص تغییر نام رشتۀ کتابداری از آغاز تاکنون است. به‏همین‏منظور، ابتدا نام رشته بر اساس برنامه‌های درسی و آموزشی از سال 1344 تاکنون بررسی و طبقه‌بندی شد. سپس بنیان‌های فکری و رویکردهای غالب در شکل‌گیری عنوان شناسایی و تبیین گردید. همچنین، مجموعه اقدام‏ها و تلاش‌های صورت‏گرفته تا پیش از تغییر عنوان در 23 مهر 1391، که در حقیقت پیش‏زمینه‌های تغییر عنوان رشته به‏شمار می‏روند، شناسایی و نقش هر یک مشخص شد. در نهایت، تاریخ‌نگاری و پیشینۀ دو اصطلاح «علم اطلاعات» و «دانش‌شناسی» بر اساس حضور در عنوان‏های بروندادها و رخدادهای علمی رشته ترسیم گردید.یافته‌ها: نتایج این بررسی نشان داد، برنامه‌های درسی و آموزشی مصوب از آغاز تاکنون حکایت از سه دورۀ زمانی با سه‏عنوان مجزای «کتابداری»، «کتابداری و اطلاع‌رسانی»، و «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» را دارد که به‏ترتیب محور اصلی آن‌ها «آموزش فهرست‏نویسی و رده‌بندی»، «توسعۀ خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی»، و «آموزش فناوری اطلاعات» بوده است. دیگر نتایج این بررسی نشان داد در شکل‌گیری عنوان جدید رشته سه رویکرد غالب «دانش‌شناسی»، «علم اطلاعات» و « عناوین ترکیبی» نقش داشته‌اند که سردستۀ رویکرد اول هوشنگ ابرامی، سردسته دومی عباس حُرّی، و سومی به دلیل تعدد و تنوع فکری و عدم تمرکز بر یک عنوان، فاقد سردسته است.نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق نشان داد عنوان جدید در حقیقت شکل تغییریافته و اصلاح‏شدۀ عنوان قدیم است. افزون بر این، آثار ذکرشده در این مقاله، کتاب‏شناسی مناسبی برای تحقیقات آینده خواهد بود.