آسیب‌شناسی کمّی پایان‌نامه‌های دانشگاهی نگارش‌یافته با تکیه ‌بر کتاب‌های چاپ سنگی (1401-1354 ش)

هدف: بر مبنای رویکردها و حوزه‌های پژوهشی، منابع اطلاعاتی متنوعی در اختیار پژوهشگران قرار دارد. هرچند دسترسی به بخشی از این منابع گاه با محدودیت‌هایی مواجه است، اما خودداری از توجه به آن، نقص در نتایج را به همراه خواهد داشت. در این بین، بهره‌گیری از منابع آرشیوی از جمله، موضوعات حائز اهمیت در عرصه پژوهش محسوب می‌شود. یکی از منابع کمتر شناخته شده در این حوزه، کتاب‌های چاپ سنگی است. این صنعت از اواسط دوره قاجار (1249ق) به ایران وارد و در اندک زمانی جایگزین چاپ سربی شد و تا پایان دوره قاجار (1344ق) و اندکی پس از آن، به‌ واسطه استقبال فراگیر جامعه، مورد کاربرد قرار داشت. در حدود یک قرن، آثار متعددی با بهره‌گیری از این تکنیک چاپ سنگی انتشار یافت که غالباً بازنشر آثار ادوار قبل و یا نشر مولفان این دوره بود. هدف از پژوهش حاضر، پاسخ به پرسش‌هایی چندگانه است مبنی بر این‌که تاکنون چه تعداد از پایان‌نامه‌های دانشگاهی نگارش‌یافته در ایران با محوریت منابع چاپ سنگی بوده و پراکندگی جغرافیایی (شهر-دانشگاه)، پراکندگی رشته، پراکندگی مقطع و سالشماری آن، به چه نحو بوده و در این بین چه رویکردهایی در استفاده از این منابع پژوهشی حاکم بوده است؟روش/ رویکرد پژوهش: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و نمونه‌گیری بر اساس دو پایگاه مورد تایید وزارت علوم و مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی (ایران‌داک و کتابخانه ملی) و بررسی سایت کتابخانه‌های دانشگاهی صورت پذیرفته است. با این‌حال، یافته‌های پژوهش حاضر، همچون سایر پژوهش‌های کمّی مبنی بر نمونه‌گیری، از قطعیت کامل برخوردار نیست و ضریب خطای 10 الی 15 درصدی در آن می‌تواند وجود داشته باشد، چرا که اطلاعات اولیه و تکمیلی ثبت‌شده از سوی تعدادی از مراکز دانشگاهی و دانشجویان، بعضاً توام با نقص و اشتباه است.یافته‌ها و نتایج: مبنی بر بررسی موردی کلیه پایان‎نامه‌های استخراج‌شده، یافته‌ها حاکی از آن است که 43 مرکز دانشگاهی در 17 شهر، صرفاً به نگارش 255 پایان‌نامه پرداخته‌اند که در این بین تهران با 15 دانشگاه و 183 پایان‌نامه، در صدر این آمار قرار دارد. رشته‌های بهره‌مند از کتاب‌های چاپ سنگی 21 رشته و تصویرسازی با 115 پایان‌‌نامه، فاصله‌ای محسوس با سایر رشته‌ها دارد. به ترتیب 1، 14، 223 و 17 پایان‌نامه در مقطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ‌ارشد و دکتری نگارش یافته است. از 1354ش. تا زمستان 1401ش. نگارش پایان‌نامه هر سال، برخوردار از تفاوتی چشمگیر است، چنان که می‌توان به  1393ش. با 21 پایان‌نامه و 16 سال اشاره داشت که در آن پایان‌نامه‌ای با محوریت کتاب‌های چاپ سنگی، نگارش نیافته است.

quantitative pathology of university theses written based on lithographic books

objective: based on research approaches and fields, various information sources are available to researchers. although access to a part of these resources sometimes faces limitations, refusing to pay attention to it will lead to defects in the results. in the meantime, the use of archival sources is considered one of the important topics in the field of research. one of the sources in this field is lithographic books. this industry entered iran from the middle of the qajar period (1249 ah) and in a short time it replaced lead printing and was used until the end of the qajar period (1344 ah) and shortly after, due to the widespread acceptance of the society. in about a century, numerous works were published using this lithography technique, which were mostly reprints of works from previous eras or published by the authors of this era. the aim of the current research is to answer several questions about how many of the university theses written in iran have focused on lithographic sources and the geographical distribution (city-university), the field distribution, the distribution of courses and its year, in what way and in the meantime, what approaches have prevailed in the use of these research sources?methodology: the method of this descriptive-analytical research and sampling is based on two databases approved by the ministry of science and academic and research centers (irandoc and national library) and the website of university libraries. however, the findings of the current research, like other quantitative researches based on the examination of samples, are not completely certain and there can be an error rate of 5-10 percent in it, because the primary and supplementary information recorded by a number of academic centers and students, sometimes it is accompanied by defects and mistakes.findings: based on the case study of all theses extracted, the findings indicate that 43 university centers in 17 cities have written only 255 theses, among which tehran with 15 universities and 183 theses. it is at the top of this statistic. the disciplines benefiting from 21 lithographic books and illustration with 115 theses have a noticeable distance from other disciplines. 1, 14, 223, and 17 theses have been written in associate degree, bachelor degree, master degree, and doctoral degree, respectively.