تحلیل مسائل و چالش‌های حق ‏‌مولف منابع دیجیتالی متنی از دیدگاه مدیران کتابخانه‌های دیجیتالی دانشگاهی شهر تهران

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی، تعیین و اولویت‌بندی مسائل و چالش‌های حق‌ مولف منابع دیجیتالی متنی از دیدگاه مدیران کتابخانه‌های دیجیتالی دانشگاه‌های شهر تهران بود.روش‌شناسی: پژوهش از نوع کاربردی و با روش پیمایشی-تحلیلی انجام شد و جامعه آماری این پژوهش، 31 نفر از مدیران کتابخانه‌های دیجیتالی دانشگاه‌های شهر تهران است. به منظور گردآوری داده‌ها از دو روش مطالعه اسنادی (کتابخانه‌ای) و پیمایشی استفاده شد. داده‌ها با استفاده از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و از نرم‌افزارهای «اس‌پی‌اس‌اس» و «اسمارت پی‌ال‌اس» برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد.یافته‌ها: مسائل و چالش‌های حق ‌مولف منابع دیجیتالی متنی از دیدگاه مدیران کتابخانه‌های دیجیتالی دانشگاهی شهر تهران به ترتیب اهمیت و اولویت عبارتند از: کاستی‌های قانونی، استثنائات و استفاده منصفانه، ماهیت فضای دیجیتالی، فعالیت کتابخانه‌ها، فناوری‌های حفاظتی، سیستمی و شبکه‌ای، اقتصاد، قراردادها و مجوزها و ملاحظات اخلاقی.نتیجه‌گیری: مسائل و چالش‌های متعددی در حوزه حق‌ مولف منابع دیجیتالی متنی وجود دارد؛ اما در این میان کاستی‌های قانونی تاثیرگذارترین مولفه بر حق ‌مولف منابع دیجیتالی متنی است. در حالی که امروزه با گسترش استفاده از آثار دیجیتالی، نیاز مبرمی به حل مسائل و چالش‌های مربوط به کاستی‌های قانونی وجود دارد. بنابراین، نیاز است قانون حق‌ مولف مورد توجه بیشتری قرار بگیرد. همچنین، توجه به شاخص‌های این بعد از جمله محدودیت‌های حقوق کتابخانه به علت مسائل حقوقی، مستعد تغییر بودن حق‌ مولف آثار در قالب‌های متفاوت و در طول زمان، ابهام در نحوه و اجرای قوانین و پیگیری آن‌ها در محیط دیجیتالی، فقدان قرارداد نشر بین ناشر و پدیدآورندگان و عدم تنظیم قرارداد نشر یا عرضه اثر مطابق عرف حقوقی ایران به صورت شفاف، نبود ماده واحده‌‌ای در خصوص آثار دیجیتالی در قانون حق‎ مولف و آئین‌نامه‌ها، برای رفع چالش‌ها ضروری است.

Analysis of Issues and Challenges of Copyright of Textual Digital Resources from the Viewpoint of Managers of Academic Digital Libraries in Tehran

Objective: Due to the inherent features of digital environment, such as the ease of dissemination of information widely and quickly, or the possibility of manipulating digital content by anonymous users, the digital environment and digital libraries pose many challenges to copyright and legislative decisionmaking to approve new laws and rules. Investigating the issues and challenges of copyright of digital content especially textual resources can help to develop digital libraries. The aim of this research was to identify, determine and prioritize the issues and challenges of copyright of textual digital resources from the viewpoint of managers of academic digital libraries in Tehran.Methodology: The methodology of this applied research was the analytical survey and the total number of managers of academic digital libraries in Tehran was selected as the research population (31 managers). The data were collected through library studies and a questionnaire. First, previous studies and the documentary research method were used to review the fundamental issues and challenges of copyright of textual digital resources in order to design a questionnaire based on the research model. Then, by reviewing the literature and the basis of the research model, a questionnaire with 60 items and eight sections was developed after validation using expert opinion and reliability verification using Cronbach’s alpha method and distributed among 31 managers of academic digital libraries in Tehran. The collected data were analyzed through descriptive and inferential statistical methods by the SPSS and the Smart PLS softwaresFindings: The findings showed that from the viewpoints of managers of academic digital libraries’ in Tehran, issues and challenges of copyright of textual digital resources are as follows in order of importance: defective copyright laws, exceptions and fair use, the nature of the digital space, libraries actions, protective and system and network technologies, economy, contract and licenses, and moral considerations. The model validity of the issues and challenges affecting the copyright of digital textual resources was verified using structural and measurement models. Indicators of the nature of digital environment in order of importance were: the ease of unauthorized sharing of copyrighted works simultaneously among multiple users; the ease of scientific and literary manipulation (plagiarism); the ambiguity of responsibility and the right to protect the digital content by digital libraries; the ease of copy and paste of digital texts; the distortion and dissemination of copyrighted materials; the problem of validating the authenticity of digital content; the possibility of unauthorized reproduction at the international level; the inaccurate identification of the production site and the publisher of the work; and failure to identify the provenance and publisher of digital content.Conclusion: The challenge of defective copyright laws is the most important problem facing the copyright of textual digital resources. Due to the widespread use of digital information resources, there is a strong need to solve problems and challenges related to the defective copyright laws. Therefore, it is important to investigate and resolve issues related to elements and constituents of copyright, including the limitations of copyright for digital libraries due to the legal issues, the challenges of new media and data formats, the need for contracts between publishers and content creators, etc.