پایداری تولید گندم، جو و ذرت دانه‌ای در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان

عدم انعطاف‌پذیری در ساختار تولید کشاورزی بازگشت به تولید پایدار را غیرممکن می‌سازد و از این‏‌رو، انعطاف‌پذیری پایداری را به سمت اعتدال سوق می‌دهد. در مطالعه حاضر، با هدف بررسی روند و مقایسه پایداری و با به‏‌کارگیری روش‏‌های فرآیند تحلیل سلسله‌‏مراتبی (ahp) و تاپسیس (topsis)، شاخص‌های ترکیبی پایداری زیست‌محیطی، اقتصادی و خدماتی گندم، جو و ذرت دانه‌ای در شمال کرمان، جنوب کرمان و سیستان و بلوچستان طی دوره‌ 1400-1379 محاسبه شد. بر اساس نتایج روش ahp، زیرمعیارهای آب، منابع آبی، مالی و حمل‌ونقل، به‌‏ترتیب، دارای بیشترین اهمیت در تولید محصولات یادشده بودند؛ همچنین، زیر-زیرمعیارهای آبیاری تحت فشار، آب‌بها و درآمد، به‏‌ترتیب، بالاترین اهمیت و زیر-زیرمعیارهای سم و چاه عمیق، به‌‏ترتیب، کمترین اهمیت را داشتند. در طول دوره مطالعه، پایداری معیارها به چهار دوره تقسیم می‏شد که در بیشتر دوره‌ها، روند آن کاهشی و نیز موثرترین عوامل بهبود روند پایداری شامل زیرمعیارهای منابع آبی، آب، نیروی کار و بسته‌بندی بود؛ معیار زیست‌محیطی در شمال کرمان و سیستان و بلوچستان برای گندم و در جنوب کرمان برای جو و نیز معیارهای اقتصادی و خدماتی در ناحیه جنوب شرقی ایران برای ذرت دانه‌ای پایدارتر بودند؛ همچنین، پایداری زیست‌محیطی گندم در شمال کرمان، جو در جنوب کرمان و ذرت دانه‌ای در سیستان و بلوچستان، پایداری اقتصادی گندم در جنوب کرمان، جو در شمال کرمان و ذرت دانه‌ای در سیستان و بلوچستان و پایداری خدماتی هر سه محصول در شمال کرمان بیشتر بود. دومارتن گسترش‌یافته نشان داد که با تغییر میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال، پایداری معیارها کاهش می‌یابد. بنابراین، پیشنهاد می‌شود که با آموزش و ترویج راهکارهای افزایش بهره‌وری، زمینه افزایش پایداری در زمینه‌‏های یادشده فراهم شود؛ همچنین، پایداری کشاورزی به حمایت و برنامه‌ریزی صحیح سیاست‏گذاران نیاز دارد تا با رعایت استانداردهای جهانی، روند صعودی را طی کند.

sustainability of wheat,, barley and maize production in kerman and sistan and baluchistan provinces of iran

introduction: the inflexibility in agricultural production structure is a problem that makes it impossible to return sustainability. therefore, flexibility leads sustainability in the direction of moderation.materials and methods: this study aimed at investigating the wheat, barley and maize sustainability trend as well as their comparisons in north and south kerman and sistan and baluchistan provinces of iran. so, the composite indices of environmental, economic, and service productivity sustainability of wheat, barley and maize in the concerned provinces during 2000-2021 were calculated using analytic hierarchy process (ahp) and technique for order preference by similarity to ideal solution (topsis) approaches.results and discussion: in ahp, the environmental, economic and service criteria were found to be important, respectively; the water, water resources, financial and transportation were also important, respectively; the pressurized irrigation, water pricing, income and profit sub-sub-criteria were more important and poison, deep well and chemical fertilizer the sub-sub-criteria were less important. to determine the trend, the sustainability criteria were divided into four time periods including 2000-2005, 2006-2009, 2010-2013 and 2014-2021 for environmental and 2000-2006, 2007-2013, 2014-2018 and 2019-2021 for economic and service sustainability. in most years, the trend of environmental sustainability for the concerned periods was decreased, increased and decreased, respectively; the trend of economic sustainability for the concerned periods was decreased, decreased and increased, respectively; and the trend of service sustainability for the four mentioned periods was decreased. in most years, the environmental sustainability in north kerman and sistan and baluchistan was more for wheat, maize and barley, respectively and the environmental sustainability in south kerman was more for barley, wheat and corn, respectively; the economic sustainability in north kerman and sistan and baluchistan was more for maize, barley and wheat, respectively; and the economic sustainability in south kerman was more for maize, wheat and barley, respectively; and the service sustainability in southeast iran was more for maize, wheat and barley, respectively. also, the environmental sustainability of wheat was more in north kerman, sistan and baluchistan and south kerman, respectively and that of barley was more in south kerman, north kerman and sistan and baluchistan, respectively while that of maize was more in sistan and baluchistan, north kerman and south kerman, respectively. in addition, the economic sustainability of wheat was more in south kerman, north kerman and sistan and baluchistan, respectively and that of barley was more in north kerman, sistan and baluchistan and south kerman, respectively while that of maize was more in sistan and baluchistan, north kerman and south kerman, respectively.