ارزیابی اثرگذاری عوامل اقتصادی، اجتماعی، جمعیت‏‌شناختی و اقلیمی بر ظرفیت زیستی در ایران

بخش عمده منابع طبیعی کره زمین را منابعی با ویژگی تجدیدپذیری محدود تشکیل می‌دهند. از این‌رو، ظرفیت منابع زیستی و زیست‌‏بوم‌های موجود برای حمایت و پشتیبانی از حیات انسان‌ها محدود است. در پژوهش حاضر، به ارزیابی اثرگذاری عوامل اقتصادی، اجتماعی، جمعیت‌شناختی و اقلیمی بر ظرفیت زیستی در ایران پرداخته شد. بدین منظور، از روش خودتوضیح با وقفه‌های گسترده (ardl) و داده‌های سری زمانی سالانه 2020-1990 استفاده شد. نتایج نشان داد که در کوتاه‌مدت، با افزایش تولید ناخالص داخلی سرانه، بر میزان ظرفیت زیستی سرانه در ایران افزوده می‌شود و اما در بلندمدت، افزایش تولید ناخالص داخلی تاثیر معنی‌دار بر ظرفیت زیستی ندارد؛ همچنین، با افزایش تراکم جمعیت، در کوتاه‌مدت، بر میزان ظرفیت زیستی سرانه در کشور افزوده و در بلندمدت، از میزان آن کاسته می‌شود. با این همه، بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، مشخص شد که برخلاف دوره‌های کوتاه‌مدت، در بلندمدت، با افزایش شاخص توسعه انسانی، بر میزان ظرفیت زیستی در ایران افزوده می‌شود. افزون بر این، کاهش درجه خشکی هوا و بهبود شرایط اقلیمی، در کوتاه‌مدت و بلندمدت، به ارتقای ظرفیت زیستی در کشور می‌انجامد. بنابراین، تداوم اقدامات مختلف پیشین در راستای افزایش ظرفیت زیستی در کشور از جمله افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، افزایش تعداد تصفیه‌خانه‌های آب شهری، احیای جنگل‌ها و رشد کشاورزی ارگانیک در بلندمدت و همچنین، بهره‌گیری روزافزون از ظرفیت‌های آموزشی در کشور به‏منظور توسعه دانش‌های عمومی در زمینه مدیریت هرچه مطلوب‌تر شرایط زیستی از جمله پیشنهادهای پژوهش حاضر است.

evaluating the effects of economic, social, demographic and climatic factors on biological capacity in iran

introduction: the capacity of natural resources and ecosystems of the planet to support human life is limited, because most of the natural resources of the planet are resources with limited renewable characteristics (such as fresh water resources, fertile agricultural soil, forests, deserts, pastures, mountains, seas, etc.). the permitted use of these resources is maximum up to their renewability. therefore, maintaining and properly managing these resources is very important to maintain biological capacity. nevertheless, the growth of the world population and the rapid growth of economic activities have caused environmental pressure on all socio-economic systems. in this regard, the review of available information sources shows that from the beginning of human civilization to the middle of the 20th century, environmental resources have always been sufficient for human activities. at the same time, since the middle of the 20th century, these activities have exceeded the capacity of the environment and caused environmental degradation and ecological instability. there have always been various environmental challenges in iran over time, especially over recent years, which reduction of water resources, soil erosion, air pollution and energy shortage crisis are among the most important ones. based on this, the environmental performance index (epi) of 2022 shows that iran was ranked 133rd among the 180 countries studied. therefore, in this research, using regression methods and representative indicators of the economic, social, demographic and climatic conditions, the factors affecting the biological capacity in iran were analyzed and evaluated.materials and methods: in this research, iran’s per capita bio-capacity index was a function of various economic, social, demographic and climatic factors, including gdp, human development index, population density and de-martone index. for this purpose, the annual time series statistics of 1990-2020 and the autoregressive distributed lag (ardl) approach were used. then, the desired analyses were performed for short-run and long-run time periods and the results were compared.results and discussion: the results showed that in the short-run, with the increase of gdp per capita, the amount of biological capacity per capita would increase in iran; however, in the long-run, the increase in gdp would not have a significant effect on bio-capacity.