تیلون دادن، آرنگ سازی، گیرماسه (تیره گری و روشنگری آب)

ایران ، یکی از نخستین کشورهای جهان است که کشاورزی و دامداری در آن پای گرفته است ؛ از همین رو ، ما نیز همچون دیگر کشورهای کهن فرهنگ ، در این عرصه ، با گنجینه انباشته ای از تجربیات ده هزار ساله کشاورزی ، باغداری و دامداری روبه روییم.بیهوده نیست که “شاردن ” سفرنامه نویس مشهور فرانسوی ، درباره کشاورزی عصر صفوی می نویسد : در فن اکتشاف و هدایت آب ، هیچ مردمی در جهان به پای ایرانیان نمی رسد. به این سخن باید افزود : ایرانیان نه تنها در فن اکتشاف و هدایت اب - که بر خلاف نظر رایج - در فن بهره برداری از آب و شیوه های توانبخشی و بهورزی زمین نیز سرآمد بوده اند .مقدمه این مقاله ، با سیاهه ای از شگردهای اغلب نا شناخته در کشاورزی ایران آغاز می شود . چرم سوزان ، کشت آدوری ( خاروابسته ) کشت سبویی ( کوزه ای ) و کشت سنگچالی و مواردی دیگر ، نمونه هایی از شگردهای یاد شده است .یکی دیگر از ترفندهای نا شناخته در زمینه کشاورزی سنتی ایران ، تیره گری و روشنگری اب است که ادامه مقاله به معرفی این دو شگرد اختصاص دارد.آرنگ سازی در مناطق کوهستانی ، شیوه ای برای به دام انداختن آب سیلابها ، بویژه سیلابهای بهاری به منظور گرفتن خاک رس و ماسه و هوموس و دیگر آب آوردهای آن از سویی و نفوذ و نشت دادن آب به آبخوانهای منطقه بوده است . همین شگرد با تفاوتهایی درمناطق پایینتر و دشتها با اصطلاحات بندساربستن و گوراب سازی انجام می شده است .کشاورزان ایرانی با آرنگ ساز ی، بندسابستن و گوراب سازی ، تا اندازه زیادی از خطرات سیلابهای بهاری و تابستانی کاسته و با کانالیزه کردن و به دام انداختن آنها در تله های پیاپی ، سیلابها را رام و آرام کرده ، آنها را به آبخوانهای منطقهنفوذ می دادند و بر آب منابع کشاورزی خود ، چشمه ها ، کاریز ها و چاهها و گاوچاههای خود می افزوده اند. افزون بر این ،با چنین ترفندی ، خاک و هوموس آب آورده را از دست سیلابها گرفته و در مناطق کوهستانی از آنها برای اصلاح زمینهای ریگ بوم و یا به عنوان کود استفاده می کرده اند.گیرماسه ، شگرد دیگری برای ته نشین سازی ماسه های آب رودخانه ، برای حفظ زمینها از افزودن دائم ماسه به خاک و تغییر بافت زمینهای مرغوب بوده است .اما تیلون دادن ( تیره گری ) آب ، بر خلاف روشنگری ، افزودن خاک و گل رس و رسوبات مسیر آب به آن ، هم برای اصلاح زمینهای ریگ بوم و شنی و هم ایجاد هزاران قلک و کوزه مینیاتوری در دل این گونه خاکها ، برای حفظ آب در مدت زمان زیادتری بوده است و افزون بر آن ، تیلون دادن راهی برای جلوگیری از نشت آب در مسیرهای طولانی و ریگ بوم و همچنین به اعتقاد کشاورزان ، شیوه ای برای جلوگیری از تبخیر آب به شمار می رفته است . از آنجا که در مقالات این فصلنامه ، اغلب از روشهای پیمایشی کمی گرا استفاده شده است ؛ باید یاد آور شد که روش اصلی کار دراین مقاله ، به خاطر ماهیت آن ، پیمایشی ( میدانی ) ، کیفی و اکتشافی است . در ضمن و به مناسب نیز روش تاریخی بکار رفته است .اگر چه در کارهای اکتشافی ، مهمترین هدف ، کشف و معرفی پدیده است ؛ ولی اینکار و کارهای مانند آن می تواند ، زمینه ساز نظریه ای بدیل در رد نظریه های و پیشداوریهای موجود ، همچون نظریه بدوی بودن کشاورزی ایرانی به شمار می آید .