تحلیل بهره‌وری منابع تولید گندم آبی در استان‌های کشور با رویکردهای چندمتغیره

توسعه پایدار بخش کشاورزی و افزایش تولید مستلزم سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب و متناسب با واقعیت‌هاست. تعریف، اندازه‌گیری و تحلیل شاخص‌های بهره‌وری منابع تولید محصول راهبردی گندم به درک تفاوت‌های واقعی بهره‌وری در استان‌های کشور و اتخاذ تصمیمات صحیح و کاربردی برای توسعه اقتصادی آنها کمک خواهد کرد. در این مقاله، شاخص‌های مناسب جهت اندازه‌گیری بهره‌وری جزئی منابع تولید گندم آبی مانند آب، نیروی انسانی، منابع استفاده شده در مراحل آماده‌سازی زمین، کاشت، داشت و برداشت و بهره‌وری کل عوامل تولید تعریف و به کمک داده‌های جمع‌آوری‌شده، مقدار شاخص‌های بهره‌وری طی سال‌های زراعی 86-1385 تا 90 -1389 به ازای استان‌های مختلف کشور محاسبه شده است. تعدد شاخص‌های بهره‌وری به ازای استان‌های مختلف امکان تحلیل آنها را مشکل می‌کند. برای دستیابی به تعداد شاخص‌های کمتر و تسهیل در تحلیل آنها، از خاصیت کاهش بُعد متغیرها در رویکرد تحلیل عاملی اکتشافی استفاده و به ازای هر استان و هر نوع شاخص بهره‌وری، یک عدد بهره‌وری محاسبه شده است. در نهایت، رویکرد خوشه‌بندی، استان‌های کشور را بر اساس تشابه وضعیت بهره‌وری دسته‌بندی کرده است. نتایج نشان داد دو استان اردبیل و کرمانشاه از نظر بهره‌وری نیروی انسانی و بهره‌وری کل عوامل تولید در یک خوشه قرار گرفته‌اند و عملکردشان از سایر استان‌ها بهتر است که دلیل آن توسعه مکانیزاسیون در این دو استان می‏باشد. بالاترین بهره‌وری منابع آبی برای تولید گندم آبی مربوط به استان‌های مازندران، ایلام و هرمزگان است. تعدیل در سیاست‌های حمایتی دولتی و الگوبرداری از استان‌های بهره‌ور به رشد تولید گندم می‌تواند کمک کند.