واقع‌ گرایی و صدق گزاره‌ های دینی با کدام ساز و کار؟

واقع‏ گرایی و معرفت ‏بخشی گزاره‏ های متافیزیکی، دینی و اخلاقی از مسائل چالش‏ بر‏انگیز میان پوزیتیویست ‏ها و دین‏ باوران در چند دهه اخیر است. مناقشه در صدق این سنخ قضایا به فلسفه علم پوزیتیویستی ارجاع می‏شود که مناط اثبات هر نوع واقع را وابسته به تحقیق تجربی نمود. واقع چیست؟ واقع‏ گرایی چیست و پارادایم ‏های آن کدام است؟ منطق و مناط اثبات صدق گزاره‏ های گوناگون چیست؟ در این مقال ضمن بیان مفهوم واقع‏ گرایی، یعنی اذعان به واقعیت‏ های مستِقل از فاعل شناسا واشاره به پارادایم ‏های واقع ‏گرایی، واقع‏ گرایی انتقادی نقد می‎شود و از واقع‎گرایی خاص، یعنی دیدگاهی که متعلق شناخت را غیر از فاعل شناسا دانسته، سهم عین و ذهن را به تناسب در معرفت ملحوظ داشته، بر جامعیت مبادی معرفتی اذعان و علم را بر اساس سنجه‏پذیری به قطعی و معتبر تقسیم کرده و بر کمال‏پذیری معرفت انسان باور دارد، حمایت می‏شود. آن‏گاه با اشاره به تنوع گزاره‎ها و تکیه بر مفهوم واقع در هر مورد به تناسب خود و همین‏ طور تبیین معیار صدق و فلسفه علم مبتنی بر تطابق گزاره با واقع یا خارج و نظر به اینکه هر نوع گزاره متضمن نوعی خاص از واقعیت است، این رویکرد تایید می‏شود که «هر نوع واقعیتی منطق خاص خود» و «شرایط صدق» مناسب خود را دارد و نمی‏ توان منطق اثبات گزاره ‏های تجربی را بر تمامی گزاره‏ ها تعمیم داد. بر اساس معیار فوق، روش تحقیق در «گزاره‏ های دینی» و اثبات صدق آنها نیز به حسب نوع گزاره معلوم می‏شود.