تناسخ در معادشناسی ملاصدرا

چکیدهدر بیشتر مکاتب، مانند هندوییسم و بودیسم و مکتب‎های فکری یونان باستان، مانند مکتب سعادت‏گرای سقراط و افلاطون، باور به تناسخ دیده می‏شود. دوگانه‏انگاران درباره حقیقت انسان که روح مجرد و ماندگار را برای آدمی پذیرفته‏اند، با این پرسش بنیادین مواجه‏اند که در هنگامه مرگ و زمان مفارقت کامل روح از بدن، بقای روح در چه عالمی و به چه صورتی است؟ عده‎ای بقای روح را به گونه تناسخ و انتقال آن از کالبدی به کالبد دیگر در عالم دنیا مطرح کرده‎اند. دسته‏ای دیگر همان باور ادیان الهی مبنی بر معاد و انتقال روح به عالم ماورای طبیعت را پذیرفته‏اند.باور به تناسخ، درگیر با باور به معاد مطرح در ادیان الهی و نافی آن است؛ بدین‏سبب دین‏باوران و قایلان به معاد، به‎ویژه متکلمان و فلاسفه الهی جهت دفاع از اصل معاد و شفاف‎سازی آن به تبیین و ابطال تناسخ مشهور پرداخته‏اند. ملاصدرا در معادشناسی خویش به صورت مبسوط از طریق ارایه ادله عقلی متعدد، از جمله براهین قوه و فعل و به‎ویژه برهان حرکت اشتدادی که مبنای آن اصل حرکت جوهری است، در قالب مقدمات پی‏درپی در راستای ابطال تناسخ پرداخته است. وی بر این باور است که قرایت‎های مختلف از تناسخ و نیز انواع تناسخ مطلق اعم از صعودی و نزولی آن قابل دفاع عقلانی نیستند؛ اما به نظر می‏رسد برخی از ادله عقلی بر ابطال تناسخ نیز خدشه‏پذیرند. البته ابطال تناسخ از طریق دلیل‏های نقلی نیز انجام می‏گیرد که این دسته از ادله مورد توجه این نوشتار نیستند.