ایدیولوژیک بودن دین

چکیدهاسمِ ایدیولوژی و اذعان به آن، متاخر است؛ ولی مسمای ایدیولوژی و بدیل‌های آن، سابقه‌ای بس بلند، شاید به اندازه‌ مدنیت دارد. ریشه‌ آن را بیش از هر چیز باید در میل انسان به فرارَوی از وضع طبیعی خود جُست. بر همین اساس، این مقاله معتقد است که اولاً هیچ پایانی بر ایدیولوژی به معنای عام آن متصور نیست و ثانیاً ایدیولوژیک بودنِ دین نه‌تنها ممکن، بلکه تنها صورت ممکن و مطلوبِ آن است. بررسی صدق این دو مدعا مستلزم اثباتِ اجتناب‌ناپذیری ایدیولوژی و نشان‌دادنِ سنخیت میان دین و ایدیولوژی است. ما این دو مفروض را با کاوش‌های مفهومی و تامل در اقتضایات منطقی آنها احراز کرده‌ایم و درنهایت بر بی‌پایانی ایدیولوژی و ایدیولوژیک بودن دین صحه گذارده‌ایم.