نقش انگاره «حقیقت و رقیقت» در تحکیم و تبیین باورهای دینی

چکیدههمسویی مقاصد فلسفی با معارف وحیانی، آرمان متعالی صدرا در پی‌ریزی حکمت متعالیه است. در این راستا آموزه «حقیقت و رقیقت»، تاثیر شگرف و شاملی دارد. این آموزه پرتاثیر در سراسر پردازش‌های عالی صدرایی و پیروان حکمت متعالیه حضور نیرومند دارد. پردازش جهان‌بینی و باورهای دینی بر اساس این انگاره، یکی از عمدهترین ویژگی‌های فلسفه صدرایی است که میتواند ما را به ضمیر متمایز فلسفه صدرایی رهنمون کند. صدرا نقطه عزیمت افتراق فلسفه خود را بر محور چنین انگارههای فرازین بنا مینهد تا به ناکامیهای فلسفه‌های پیشین دچار نگردد. ابتکارات روشی و محتوایی صدرا، توجه وی را به مطالب بلند عرفانی و استمداد از منابع وحیانی معطوف میسازد تا در پردازش نظریات برهانی گوهرهای بدیعی را به ارمغان آورد و رخنههای بهجا مانده از مکاتب سنتی را ترمیم نماید. کاربرد این انگاره، موضعی و محدود به چند مسیله و موضوع خاص نیست؛ عرفای زبردست در عرفان نظری در وهله نخست به کاربرد این انگاره در الاهیات استناد جستند و در منطق خود سخن از حمل «حقیقت و رقیقت» را برای حکمای محقق به میراث نهادند. صدرا و پیروان متعالی او بیش و پیش از همه، سویههای استفاده از این انگاره را در الاهیات دنبال کردند و دامنه بسیار گسترده آن را در حل مسایل به‌طور عینی ذکر کردند؛ در منطق متداول در آثار متعالی از حمل «حقیقت و رقیقت» برای نسبت دادن برخی موضوع و محمولهای به ظاهر کاملا متباین به این انگاره استناد شده، چنانکه در حل مسایل الاهی بسیار کارساز و در ترسیم جهان‌بینی و تبیین باورها و ربط وحدت و کثرت و نسبت علت و معلول و ارتباط پدیده‌های هستی به آفریدگار نقش ویژه دارد. با همه اهمیت و نقش گسترده این آموزه به صورت مستقل به ابعاد آن پرداخته ‌نشده تا حدود و ثغور و ظرافت و تاثیر آن آشکار شود. واکاوی کاربرد پرتاثیر آن در الاهیات، به‌ویژه در ترسیم و تحکیم باورهای توحیدی و بهره‌های اعتقادی، با استناد به فرازهای حکمای متعالی ما را با نگرش جدید نسبت به حکمت متعالیه روبه‌رو خواهد ساخت.