معانی و کاربردهای عقل در رساله ‌فی‌العقل فارابی

چکیدهعقل از مسایل بنیادی و کلیدی فلسفه است که در سایر علوم و حتی در عرف عام در معانی وکاربردهای مختلف حضور دارد.فارابی در رساله ارزنده فی‌العقل به بررسی معانی متعدد واژه عقل و کاربردهای مختلف و متنوع آن می‌پردازد. این رساله قابل توجه، دومین اثر مهم معرفت‌شناسی فارابی است. صاحب‌نظران این حوزه وقوف به معرفت‌‌شناسی فارابی را مستلزم بررسی نظریه پیچیده فارابی درباره عقل می‌دانند. فارابی با دقت و تبحر خاص و ابتکاری، معانی و کابردهای متعدد و متنوع واژه عقل را در شش تعریف مهم و کاربردی مطرح کرده است:1. تبیین معنای عقل در نزد عموم مردم. (عقل به معنای زیرکی) 2. معنای جدلی عقل در نزد متکلمان. 3. عقل برهانی در فلسفه. 4. عقل عملی دراخلاق. 5. عقل (در رساله نفس ارسطو) یا حقیقتی واجد سه مرتبه: هیولانی، بالفعل و مستفاد 6. توجه به عقل فعال یا عقل فلکی مفارق و دخیل درفعلیت عقول انسانی است. این‌گونه تنظیم سلسله مراتب عقل(نفس) انسانی، برای نخستین بار توسط فارابی انجام شده است.