عاملیت بدعت و تحجر در عرفی‌شدن دین

عرفی شدگی از مقولات پر بحث و جدید جامعه ایران است و تجربه انقلاب اسلامی و پیامدهای خاص آن، فضای مناسب و کشش ویژه ای برای ورود آن به مجامع علمی موجب گشته است. هدف عمده این تحقیق، بررسی نقش تحجر و بدعت در عرفی شدن دین است. در مناظرات این مسیله، مفهوم مورد توافقی برای تحجر و بدعت نیامده، و این مقال علاوه بر مفهوم‌شناسی عرفی شدن به مفهوم شناسی این‌دو واژه نیز پرداخته است. سرانجام علاوه بر مختصات شناسی اجمالی دو نوع اندیشه متحجرانه و بدعت گذارانه؛ بدعت عاملی شناخته می‌شود که مستقیماً در عرفی شدن اثرگذار است و با افزایش میزان بدعت، بر میزان عرفی‌شدگی نیز افزوده خواهد شد. اما تحجر اگرچه در ابتدا عاملی در خلاف جهت عرفی‌شدگی و در برابر آن تفسیر می شود، در بلند مدت، با مکانیسمی خاص، کمتر شتابنده و غیر مستقیم در مسیر عرفی‌شدگی دین و جامعه قرار خواهد گرفت.