فلسفه و جایگاه شیطان در حکمت متعالیه

وجود شیطان امری است که مورد تایید ادیان الهی، به‌ویژه دین مبین اسلام است. قرآن در سوره‌های متعددی به وجود شیطان اشاره نموده است: «قلنا للملایکه اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابلیس لم یکن من السجدین» (اعراف: 11 و...) قرآن در ادامه شیطان را دشمن آشکار انسان، و کار او را وسوسه و اغوا گری بیان نموده است. از طرف دیگر، براساس مبانی دینی و فلسفی، به‌ویژه حکمت متعالیه، عالم هستی، دارای نظام احسن است. ازاین رو، با توجه به وجود نقایص و شرور فراوان در جهان هستی از جمله شیطان، همیشه این پرسش در ذهن فلاسفه و دیگر دانشمندان، مطرح بوده که آیا نظام جهان موجود، بهترین نظام است یا نه؟در نگاه نخست، چنین به نظر می‌رسد که جهان عاری از هرگونه نقص و شر، بهترین نظام است. آنگاه این پرسش مطرح می‌شود که چرا در جهان حاضر، موجودی به نام شیطان وجود دارد که کارش اغوای انسآنهاست؟ ملاصدرا برپایه نظام فلسفی حکمت متعالیه خویش، جهان هستی را برآمده از نظام ربانی می‌داند، که در این‌صورت دارای بهترین شکل ممکن می‌باشد. آنگاه در مقام پاسخ به پرسش مذکور، وجود شیطان، را از حیث وجودی خیر دانسته و منافع متعددی را که جز خداوند متعال کسی بر آن احاطه ندارد، بیان می کند و در نهایت به تبیین ضرورت وجود شیطان در نظام احسن پرداخته است. تشریح نظر صدرالمتالهین با توجه به آثار او، به‌ویژه اسفار اربعه، مفاتیح الغیب و تفسیر قرآن کریم، وظیفه ای است که ما در این مقاله به آن پرداخته‌ایم.