مراتب دین و دین‌ورزی بر اساس آرای سیدحیدر آملی

سیدحیدر آملی به عنوان یکی از پیشگامان عرفان شیعی، از دین حنیف یا اسلام سخن می‌گوید که حقیقت واحد تمام ادیان است. وی برای این دین واحد الهی، در وهله اول و برای اهل آن، در مرتبه ثانی مراتبی قایل است؛ لذا به‌ اعتباری دین را به دو بخش «ظاهر» و «باطن» و به‌ اعتباری دیگر به سه بخش «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت» تقسیم می‌کند. این مقاله در نقد و بررسی اِعمال این تقسیم‌بندی در تمامی حوزه‌های مرتبط با دین مانند مراتب دین‌ورزی، مراتب دین‌ورزان، مقامات علمای دینی و منابع معرفت دینی برآمده است. دغدغه سید‌حیدر این است که با ذومراتب نشان‌دادن دین و دین‌ورزی، میان اندیشه‌های شرعی یا فقهی و عرفانی و همچنین میان شیعیان دوازده‌امامی و عرفای راستین، هماهنگی و آشتی برقرار کند. بر این اساس در این مقاله به این نکته می‌رسیم که حقیقت دین، حقیقتی واحد است با مراتب تشکیکی و طولی که غیر‌قابل انفکاک از یکدیگرند و هر مرتبه، مکمل مرتبه دیگر است. روش تحقیق در این مقاله از این جهت که به موضوعی اندیشه‌ای و معرفتی می‌پردازد و به روش استدلال و تحلیل عقلانی مبادرت می‌ورزد، بنیادین و نظری است.واژگان کلیدی: سیدحیدر آملی، دین، دین‌ورزی، شریعت، طریقت، حقیقت.

levels of religion and religious practice based on the views of seyyed haydar amoli

degrees of religion and religiosity based on sayyid ḥaydar āmulī’s opinionsas one of the pioneers of shīʿī ʿirfāni, sayyid ḥaydar āmulīspeaks of the ḥanīf religion or islam, which is the unit truth of all religions. according to his opinion, this unit of divine religion, in the first place, and its religious people, in the second place, has a hierarchy; therefore, on the other hand, this religion can be divided into two parts the outward (ẓāher) and the inner (bāṭen) and on the other hand, it is divided into three parts sharī’ah, ṭarīqa and ḥaqīqa. this paper aims to criticize and investigate the application of this division in all areas related to religion, such as levels of religiosity, levels of religious people, authorities of religious scholars, and sources of religious knowledge. sayyid ḥaydar āmulī’s concern is to establish harmony and reconciliation between sharī’ah or fiqh and ʿirfān, as well as between the twelve imams of shia and the true sapients (ʿārifīn), by showing the different levels of religion and religiosity. based on this, in this article, we come to the point that the truth of religion is a unity truth with levels of gradation and length that are inseparable from each other and each level complements the other level. the method of the research in this article is fundamental and theoretical in that it deals with a thought and epistemological issue and uses the method of rational reasoning and analysis.