مسئله تعبّد و چالش‎ های عقلانی فرارو

روشنفکران دینی و معنوی در دهه ‎های اخیر به این ذهنیت دامن زده‏اند که دین با عقلانیت و خردورزی و تفکر میانه‎ ای ندارد و در کشاکش میان آن دو باید یکی از آن دو را برگزید. آنها اساس و محور دین را تعبد دانسته ‎اند و تعبد را هم در نقطه مقابل عقلانیت قرار داده‎اند. به گمانِ آنان، دنیای جدید و مدرن، دنیای عقل‏مداری و اندیشه‏ورزی عقلانی است و این عقلانیت، تدین را با محوریت تعبد برنتابیده و هضم نمی‏کند. با این توصیف چالش‎های عقلانی متعددی فراروی تعبد نهاده می‎شود. در این مقاله به شش چالش اساسی از منظر عقلانیت در برابر تعبد و تدین پرداخته شده است. چالش از خودبیگانگی، چالش عدم رشد عقلانی، چالش آزمون‏ناپذیری، چالش انتقادناپذیری، چالش عدم داورِ مورد توافق و نهایتاً چالش چرایی تعبد، مهم‎ترین موانع عقلی در برابر تعبد دینی است. نگارنده با بررسی و تبیین ماهیت تعبد و تقسیم آن به تعبد مُعلَّل و تعبد مُدلَّل، ضمن پاسخ به این چالش‎ها تلاش می‏کند نشان دهد تعبد دینی که تعبدی مدلل است، در بستری عقلانی شکل گرفته و گرچه عقلانیت مدرن و انتقادی نمی‏توانند با آن بر سر یک سفره بنشینند، عقلانیت سلیم، معتدل و واقع‎گرا، تعبد دینی را مطلوب و معقول می‏داند.

The Matter of Servitude and Its Rational Challenges

Religious and spiritual intellectuals of the recent decades have stressed on this point: religion does not have a good relationship with rationality and it is necessary, in this conflict, to prefer one to another. They believe servitude is the center and base of religion and it is the opposite point of rationality. They consider the new and modern world as the world of rationality and rational reflection, and believe this rationality does not come along with being religious based on servitude. Therefore, servitude encounters various rational challenges. This article studies six main challenges of religiousness and servitude from the perspective of rationality. The main rational obstacles of religious servitude are: the challenge of alienation, the challenge of lack of rational development, the challenge of nonverifiability, the challenge of noncriticizability, the challenge of not arriving at an agreement about a judge, and finally the challenge of why servitude. Investigating and explaining the essence of servitude and dividing it into mo’allal (based on cause) servitude and modallal (based on reason) servitude, I have answered these challenges and have tried to show that religious servitude, which is a modallal servitude, has been formed in a rational background; and although the modern and critical rationality is not in accordance with it, but a sound, moderate and realistic rationality considers religious servitude rational and ideal.