اهمیت رویکرد وجودی در فهمِ متونِ دینی با تاکید بر گزاره‌های توحیدی

ارتباط دوطرفه خدای متعال و بندگان در متون دینی از جمله قرآن و نهج‌البلاغه به شکل پربسامد و پردامنه مطرح شده است. دو حالت برای ارتباط بین بنده و پروردگار متصور است. در حالت اول این ارتباط را می‌توان ارتباط وجودی خواند؛ یعنی ارتباط مستقیم با خود خدا نه با صورت ذهنی که از خدا داریم. در حالت دوم این ارتباط شکل غیر وجودی دارد؛ یعنی خدای متعال در کانون مستقیم توجه فرد نیست، بلکه با مفهوم انتزاعی و ذهنی از خدا مواجه هستیم. در متون توحیدی قرآن و نهج‌البلاغه غلبه با نگاه وجودی است؛ یعنی ارتباط انسان و خدا به‌جز وجه نظری از ابعاد عاطفی، کششی، گرایشی نیز برخوردار است؛ اما اهتمام مفسران و شارحان متون دینی به بعد عقلی محض و ترجیح آن بر وجوه عاطفی انسان، تفاسیر و شروح را از مفاهیم وجودی که متمرکز بر بعد غیر ذهنی و عاطفی انسان است، محروم می‌کند. البته با تمایز این دو وجه (ذهن و قلب) و بزرگ‌نمایی تفاوت آنها نباید تقابل آن ‌دو را نتیجه گرفت؛ ولی رجحان بخشی افراطی به وجوه نظری متون دینی و استفاده پرغلظت از زبان نظری محض و ضریب‌دادن تصاعدی به ادبیات غیر وجودی می‌تواند دین را از مدار ارتباط‌گیری عامه پیروان دین خارج ‌کند. در این مقاله با به‌کارگیری روش‌های مفهوم‌سازی، معناشناسی، توجه به سیاق و با استناد به قرآن و نهج‌البلاغه رویکرد وجودی و متافیزیکی به دین تفکیک شده، اهمیت رویکرد وجودی در فهم متون دینی را تبیین نموده‌ایم.

The Importance of the Existential Approach to Understanding Religious Texts with an Emphasis on Monotheistic Propositions

The bilateral relationship between God and His servants are variously mentioned in religious texts such as the Holy Qur’an and Nahj alBalaqa. There can be two kinds of relationships between God and His servants. The first kind of relationship can be called existential relationship which means a direct relationship with God Himself, not His mental image. The second type of relationship is nonexistential which means one does not pay direct attention to God, rather he/she encounters the mental and abstractive concept of God. The existential view is dominant in monotheistic texts such as the Holy Qur’an and Nahj alBalaqa. This means that, in addition to the theoretical aspect, the relation between Human and God has emotional, attractive, and tendentious aspects as well; yet the great attention of interpreters and commentators of religious texts on mere rational aspect and preferring it to emotional aspects of human, has deprived the interpretations and accounts of existential concepts which focus on human’s emotional and nonmental aspects. Yet the distinction of the two aspects (mind and heart) and magnifying their difference should not result in their opposition. The exaggerated preference of the theoretical aspects of religious texts and the exceeding application of mere theoretical language and giving high value to the nonexistential literature may end up with lack of correlation of the common religious people with religion. Using semantics, conceptualization methods, paying attention to context and referring to the Holy Qur’an and Nahj alBalaqa in this article, the existential and metaphysical approach to religion are distinguished and the importance of the existential approach for understanding religious texts are explained.