بررسی تطبیقی جنبشهای جدید اجتماعی با جنبش های اسلامی معاصر

نیمه دوم قرن بیستم شاهد شکل گیری فعالیت های جمعی و جنبش های اجتماعی جدیدی بود که از دیگر اقدامات جمعی پیشین به جهات بارزی متمایز بود. نابسندگی نظریه های کلاسیک کنش جمعی در توضیح و تبیین تحولات جدید اجتماعی و اقدامات جمعی جدید موجب ظهور قرائت ها و نظریه های جدیدی برای تبیین این کنش های جمعی در قالب جنبش های تاره اجتماعی گردید. سرآغاز چنین اقدام جمعی را می توان جنبش دانشجویی 1968 فرانسه و دیگر جنبش های اجتماعی در آمریکا و اروپا دانست. بر خلاف اقدامات جمعی پیشین که غالبا بر محور طبقات اجتماعی جمعی پیشین که غالبا بر محور طبقات اجتماعی عصر صنعتی مبتنی بود، چنین جنبشی نه از یک منظر طبقاتی، بلکه در جست و جو هویت اجتماعی جدید و در اعتراض به سیاست های فرهنگی شکل می گرفت. جنبش های اعتراضی زیست محیطی و جنبش های زنان نمونه های دیگری از این قبیل اند. جنبش های اجتماعی دهه های شصت و هفتاد مسائل، هیئت عمل را در خصوص ارزیابی اشکال نوظهور مشارکت سیاسی و اجتماعی و واکنش به آن ها برانگیخت. هم چنین در این جنبش ها کنش گران اجتماعی درگیر تعارض های جدیدی گشتند که کم تر می شد برحسب شکاف های سیاسی عمده جوامع صنعتی تبیین شوند. دو رهیافت عمده و محوری این عصر: مدل مارکسیستی و ساختاری - کارکردی در تبیین این جنبش ها با نارسایی هایی مواجه گشتند. در واکنش به چنین نارسایی هایی بود که نظریه پردازان مختلفی تلاش نمودند تا ماهیت تحولات اجتماعی جدید و جنبش های اجتماعی نوین را بررسی و تبیین نمایند. نظریه جنبش های اجتماعی جدید یکی از رهیافت های مختلف نظری برای تبیین ماهیت این تحولات و جنبش های اجتماعی می باشد. آنچه مسئله اصلی نوشته حاضر را شکل داده است، توجه به ماهیت و چیستی جنبش های جدید اجتماعی و مقایسه آن با جنبش های اسلامی معاصر می باشد. جنبش های اسلامی خود پدیده ای دیر پا بوده و در ادوار مختلفی ظهور و بروز کرده است. اما بازخیزی و احیای فکر اسلامی در تاریخ معاصر و به ویژه پس از ظهور انقلاب اسلامی ایران بازتاب های گسترده ای داشته و به نوعی می توان در برابر غرب گرایی و تمدن غرب از نوعی گرایش و عمل جمعی اسلام گرایانه سخن گفت. تقابل اسلام گرایی که عمدتا در جنبش های اسلامی در برابر تمدن غرب نمود یافته است و در صدد نفی الگوی زندگی غربی و احیای ارزش های اسلامی است، تشابهات جدی و مهمی با جنبش های نوین دارد. بدین جهت مقاله حاضر در صدد کشف و بررسی این نقاط اشتراک و افتراق است . هر چند جنبش های اسلامی پدیده ای دیرین می باشد و آثار زیادی به بررسی ابعاد این پدیده و نیز گرایش هاو جریان های مختلف اسلامی پرداخته اند. اما توجه کمی به تبیین چیستی و چرایی جنبش های اسلامی شده است. درمیان معدود تلاش های نظری برای تبیین ماهیت و چیستی جنبش های اسلامی، دو مدل تحلیل ارائه شده از سوی هرایر کمیجان و خورشید احمد خان حایز اهمیت می باشند. از این رو در تحلیل جنبش های اسلامی ضمن توجه به این دو نظریه و مدل تحلیلی، نسبت آن ها را با جنبش های جدید اجتماعی بررسی خواهیم کرد.