بررسی رویکردهای کلامی مکتب اصفهان در عصر صفوی

شکل‏گیری مکتب علمی اصفهان نقطه عطف در تاریخ اندیشه کلامی شیعه عصر صفوی است و در کنار پیدایش حکمت متعالیه، کلام اسلامی جایگاه ممتازی یافت و زمینه رشد و گسترش مباحث کلامی شیعه را در غالب سه رویکرد فراهم آورد. «کلام فلسفی» در مکتب اصفهان بر رویکردهای دیگر کلامی تقدم زمانی داشت و اوج آن در آثار و آرای فیاض لاهیجی تبلور یافت و این شاگرد برجسته صدرا، به‏نوعی تحت تاثیر اندیشه مشاء آثار کلامی خود را ارائه نمود. ظهور «کلام نقلی و روایی» با محوریت علامه مجلسی بر رونق کلام شیعی افزود. با وجود اعتماد شدید مجلسی بر روایات اهل‎بیت: نمی‎توان او را عالمی اخباری و ضد عقل انگاشت؛ زیرا او عقل را به عنوان ابزار کسب معرفت دینی دخالت می‎داد. افزون بر این دو رویکرد کلامی می‎توان از شکل‎گیری یک رویکرد ترکیبی توسط قاضی سعید قمی یاد کرد. او که از ذوق عرفانی برخوردار بود و مروج الهیات سلبی تلقی می‎شد، بر ایجاد تقارب بین ظواهر دینى و فلسفه تاکید داشت و رویکرد «کلام ترکیبی» را بنا نهاد. در این نوشتار ضمن اشاره به جایگاه کلام شیعی در مکتب علمی اصفهان، این سه رویکرد کلامی بررسی شده و تحلیلی از تفوق کلام فلسفی و پرهیز از عقل‎ستیزی نمایندگان کلام روایی ارائه می‎شود و اهم ابتکارات و نوآوری‎های کلامی عالمان عصر صفوی ارائه می‎گردد.

Study of the theological Approaches of Isfahan School in the Safavid Era

The formation of the scientific school of Isfahan is a turning point in the history of Shiite theological thought of the Safavid era and along with the emergence of Transcendent wisdom, Islamic theology gained prominence and it provided the basis for the growth and expansion of Shi’a theological discourse in three ways. ’Philosophical theology’ in Isfahan School took precedence over other theological approaches and its peak was crystallized in the works of Fayaz Lahiji and this distinguished student of Sadra, somehow influenced by Peripatetic thought, presented his theological works. The emergence of Allama Majlesi’s "traditional and narrative theology" added to the boom of Shiite theology. Despite Majlesi’s strong confidence in the AhlulBeit narrations, he cannot be considered a traditionalist and antirational scholar; because he interfered with reason as a means of acquiring of religious knowledge. In addition to these two theological approaches, the formation of a hybrid approach by Qazi Sa’id Qumi can be mentioned. He had a mystical taste and was considered a propagator of the negative theology. He emphasized the convergence between religious appearances and philosophy and instituted a "hybrid theology" approach. In this article, while referring to the position of Shiite theology in Isfahan school, these three theological approaches are examined and an analysis of the superiority of philosophical theology and the avoidance of reasonableness by the representatives of narrative theology and the important theologian innovations and innovations of scholars of the Safavid era are presented.