صناعات خمس ارسطویی و روش‌های دعوت قرآنی

برهان، خطابه و جدل سه تا از صناعات پنج‎گانه ارسطویی است. ارسطو و منطق‌دانان مسلمان به‎دقت و تفصیل آنها را از لحاظ ماده و صورت و هدف و نتیجه بیان نموده‌اند. روش‎های دعوت قرآنی در سوره نحل به‎ترتیب چنین آمده است: حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن. معنای این سه کلمه هم با تحقیق در عرف قرآن آشکار است. برخی منطق‌دانان و بعضی از مفسران مسلمان سه روش یادشده را با سه فن ارسطویی منطبق دانسته‌اند. عده‌ای این روش‎ها و آن سه فن را کاملاً یکی محسوب کرده‌اند و بعضی خصوصاً با نظر به قید حسنه‏بودن موعظه و احسن‌بودن جدل به انطباق جزئی قایل شده‌اند. در این مقاله دیدگاه منطق‌دانان و مفسران یادشده بعد از گزارش مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته‌اند و حاصل این سنجش و ارزیابی چنین است که حکمت مبتنی بر برهان است؛ یعنی سخن حق مطابق با واقع است، ولی نه اینکه هر سخن حق مطابق با واقعیت حکمت است و جدل احسن با جدل ارسطویی انطباق جزئی دارد و موعظه حسنه را با خطابه هیچ نسبتی نیست.

The Aristotelian five crafts and the methods of Quranic invitation

The three of five crafts of the Aristotelian are proofs, rhetoric and dialectic. Aristotle and Muslim logicians have explained them out in detail in terms of matter, form, purpose and result. The methods of Quranic invitations are respectively followed in Surah alNahl: Wisdom, A good preaching and a best controversy. The meaning of these three words is also evident in the study of the Quran. Some logicians and Muslim commentators have coined the three methods in accordance with the three Aristotelian crafts. Some of these methods and those three crafts are completely one and some have partially adapted especially given the goodness of preaching and the being the best of controversy have made partly adjustment. In this article, the words of the aforementioned logicians and commentators have been measured and evaluated after the report and the result of this measure and evaluation is that wisdom is based on proof that is to say the truth is correspondence with reality but not every truth word of correspondence with reality is wisdom, and the best of controversy is partly in line with the Aristotelian dialectic, the good preaching has nothing to do with the rhetoric.