نقش تفسیر تنزیلی در پیشرفت

تمایل به پیشرفت و شکوفاساختن ظرفیت‎های فردی و اجتماعی در انسان امری تردیدناپذیر است. قرآن که پاسخ به نیازهای انسان است، به این خواست فطری پاسخ گفته است. تفسیر تنزیلی حکیمانگیِ تامین راه‌های پیشرفت را با نگاهی فرایندی و نظام‌واره‌ای کشف و بر جوامع غیرمعاصر نزول تطبیق می‌کند. الزامات تفسیرنگاریِ تنزیلیِ پیشرفت‌نگر عبارت‏اند از: بینش سیستمی به موضوعات قرآن و انسجام درونی آیات، سوره‌ها و مجموعه منظم نزول سوره‌ها؛ لزوم توجه به اغراض سوره‌ای و اهداف بین‏سوره‌ای؛ توجه به سیاق حتی سیاق‌های بین‏سوره‌ای؛ تقسیم مراحل نزول سوره‌ها به تبع فرایند تحول مخاطبان قرآن؛ توجه به مخاطبان آیات و توجه به شرایط محیطی سوره‌ها و آیات و اصرار بر سرایت دستاوردهای پژوهش پیشرفت‌نگر قرآن به عصرها و فرهنگ‌های پس از نزول. تفاسیر پیشرفت‌نگر دچار آسیب‌هایی چون بی‌توجهی به ماهیت نزول تدریجی قرآن، فقدان نگاه فرایندی به مسائل مطرح‏شده در قرآن، بی‌عنایتی به ترکیب معنادار مفاهیم اسلامی، فقدان نگاه جامع سیستمی به قرآن، عدم توجه به گستردگی سیاق‌های فراسوره‌ای، کمبود حساسیت نظری به نظامات موجود در درون قرآن و تمرکز بر نظامات ذهنی یا سازمان‌های علمی خارج از قرآن و درنهایت به‏روزرسانی‏نکردن حاصل دستاوردهای تفسیری است.