توحید صمدی در افق اندیشۀ علامه حسن‌زاده آملی

توحید صمدی قرآنی که در نگاه و نگره یا بینش عرفانی علامه حسن‌زاده آملی مهم‌ترین مسئله در معارف عرفان اسلامی است، همان توحید عرفانی یا نظریۀ وحدت شخصی وجود است که عارف در مقام عین‌الیقین یا – بالاتر حق‌الیقین بدان نائل و واصل می‌شود و سالک عارف می‌یابد که وجود، مساوق حق است و حق سبحان صمد است. ایشان بر این باورند که توحید قرآنى همان توحید صمدى است که توحید واقعى همۀ انبیا و اولیاءالله است و هدف نهایی عارف، ظهور و شهود سلطان وحدت حق در سیر انفسى سالک الی‌ الله است. علامه حسن‌زاده آملی برای نخستین بار از وجودِ اصیل مساوق حق و صمد حقیقى، به «توحید صمدى» تعبیر مى‏کند. اکنون پرسش این است که توحید صمدی در افق اندیشۀ علامه به چه معنایی است و مفاهیم کلیدی آن کدام‌اند؟ موضع شریعت در این موضوع چیست؟ فرضیۀ نوشتار این‌همانی میان توحید وجودی –  شهودی یا وحدت وجود عرفانی با توحید صمدی قرآنی است که در محورهایی چون مفهوم‌شناسی توحید صمدی، مفاهیم کلیدی توحید صمدی و وجود وحدت صمدی و – آن‌گاه توحید عرفانی و صمدی در شریعت تحلیل و تعلیل شد. برونداد مقاله نیز ایضاح و اثبات عینیت و این‌همانی توحید عرفانی و قرآنی در قالب توحید صمدی از منظر علامه حسن‌زاده آملی و پاسخ به برخی شبهات مانند سنخیت به معنای تشابه و عینیت به معنای حمل شایع صناعی میان حق و خلق است.