بررسی نظریه شیخ اشراق درباره اراده الهی

صفت اراده خداوند یکی از مباحث بسیار دشوار و پیچیده در فلسفه و کلام اسلامی است. فلاسفه مسلمان معمولاً اراده الهی را به علم، حبّ و مانند آن ارجاع داده‌اند. در این مقاله نظریه شیخ اشراق درباره اراده خداوند بررسی شده است. مطالب شیخ اشراق درباره اراده الهی در بادی امر ناهماهنگ به نظر می‌آید. ایشان در موارد زیادی بر نفی اراده از واجب تعالی استدلال کرده و در مواردی نیز آن را پذیرفته است. از مجموع مطالب ایشان چهار استدلال بر محال‌بودن اراده در واجب تعالی استفاده می‌شود. غنی مطلق بودن واجب‌الوجود، ذاتی‌بودن افعال باری تعالی، دوام فعل خدای متعال و تلازم اراده با غرض‌ورزی محورهای اصلی ادله شیخ است؛ البته شیخ اشراق در مواردی نیز اشارات یا تصریحاتی بر پذیرش اراده واجب تعالی دارد که پس از بررسی دقیق معلوم می‌شود همه آنها یا ضعف دلالی دارند یا ضعف سندی؛ بنابراین جمع‌بندی عبارات شیخ اشراق ما را به نظریه نفی اراده در واجب تعالی منتهی می‌کند. مهم‌ترین اشکال نظریه شیخ اشراق عدم توجه به متون دینی به‌ویژه قرآن است که صفت اراده را بارها به خداوند نسبت می‌دهد.