محاسبه شاخص فقر آب و بررسی روند آن طی برنامه های مختلف توسعه اقتصادی پس از انقلاب اسلامی ایران

با ورود به هزاره سوم و هم زمان با افزایش جمعیت در بسیاری از کشورها تقاضا برای آب به منظور تامین نیازهای جمعیتی افزایش قابل ملاحضه ای یافته است. ولی کمیابی آب و بحران آبی که امروز جهان با آن رو به رو است موجب پیدایش مفهوم امنیت آب و فقر آب در ادبیات اقتصادی کشورهائی شده است که با بحران آب مواجه هستند. فقر آب یکی از بزرگترین چالش های قرن حاضر و بحران چند بعدی دهه های آینده به ویژه در کشورهای کم آب است. بحرانی که می تواند منجر به بسیاری از تحولات در جهان باشد. در این مقاله بر خلاف روش های معمول مورد استفاده در محاسبه فقر آب، شاخص فقر آب بر اساس نظریه فاجعه بر اساس سیستم ارزیابی چند شاخصه و به روش منطق فازی ریاضی محاسبه شده است. زیرشاخص های مورد استفاده در محاسبه شاخص فقر آب شامل منابع آب (نرخ کمبود آب، نسبت تامین آب سطحی، نسبت سایر عوامل در تامین آب)، دسترسی به آب (منابع آب سرانه، کشش قیمتی تقاضای آب، ضریب جینی برای استفاده داخلی)، ظرفیت سفره های زیر زمینی (نرخ بهره برداری از منابع آب زیر زمینی، نرخ بهره برداری از منابع آب سطحی، نرخ رقیق سازی)، استفاده از منابع آب (مصرف سرانه آب جهت آبیاری در بخش کشاورزی، مصرف سرانه آب آشامیدنی، مصرف سرانه آب در بخش صنعت) و تمامیت زیست محیطی (خشک شدن منابع آب سطحی، نرخ کویر زدائی، نرخ کویر زائی) است. نتایج حاصل از محاسبه شاخص فقر آب طی دوره 1368 تا 1394 نشان دهنده سیر صعودی روند این شاخص و مولفه های زیر مجموعه آن است، که نشان از بدتر شدن وضعیت امنیت آب در ایران طی سال های اخیر و احتمالا بدتر شدن و ادامه این وضعیت بغرنج برای سال های متمادی آینده است. به عبارت دیگر با ادامه روند فعلی چه از نظر منابع و چه از نظر مدیریت تولید و مصرف وضعیت منابع آبی کشور رفته رفته در حال از بین رفتن است و ایران از نظر منابع آب در حال فقیرتر شدن است.

calculating water poverty index in iran and study its process during of economic development programs after the islamic revolution

at the same time as entering the third millennium and with increasing population, in many countries demand for water in order to supply dem world population needs has increased considerably. but because of scarcity of water resources and water crisis in intire world the concept of water security and water poverty persresented into the economic literature of countries wich facing water crisis. water poverty is one of the greatest challenges of this century and the multidimensional crisis of the next incoming decades in the world, especially in countries with low lelvel of water resources. this crisis can lead to many changes in the world. in this paper, unlike the usual methods op other lasr aricles to calculate water poverty, we calculate the water poverty index is on the base of catastrophe theory multi-criteria evaluation system and mathematical fuzzy logic method. the sub-indices wich used to calculate the water poverty are including: water resources (water deficit ratio, surface water supply ratio, the proportion of other factors in water supply), access to water (per capita water resources, price elasticity of water demand, gini coefficient for domestic use), capacity of underground aquifers (groundwater utilization rates, surface water utilization rates, dilution rates), using of water resources (per capita consumption of water for irrigation in the agricultural sector, per capita consumption of drinking water, per capita consumption of water in industrial sector) and environmental integrity (surface water drying, desertification rate, create desert rate). the results of calculating the water poverty index during the period from 1989 to 2015 indicate the upward trend of this indicator and its subset components, which indicates the worsening of the state of water security in iran in recent years and possibly the deterioration and continuation of this complicated situation for next decades. in the other hand, as the current trend continues, both in terms of resources and in terms of managing the production and consumption of the country’s water resources, iran is gradually losing its ground and becoming poorer in terms of water resources.