تاکید بر عدالت فضایی از طریق تبیین چارچوب مفهومی محیطِ پاسخ ده به نیازهای مبتنی بر جنسیتِ دانشجویان

یکی از اصلی ترین مفاهیم موردمطالعه علوم جغرافیایی، فضای جغرافیایی است. هریک از ابعاد مختلف فضا، شکل دهنده موضوعی در حوزه این علم است. سال هاست که انسان ها به واسطه ایجاد محیط های ساخته شده، تغییراتی انسان ساخت در محیط جغرافیایی اطراف خود شکل می دهند. یکی از ابعاد مهم فضا، بُعد کالبدی فضاست. دانشگاه به عنوان یک فضای جغرافیایی ساخته شده، نقش بسیار مهمی در رشد شخصیت فردی و اجتماعی دانشجویان دارد. مقدار قابل توجهی از تعاملات دانشجویان در محوطه دانشگاه انجام می شود. بر اساس دیدگاه عدالت فضایی، زنان هم باید از حقِ برابر برای حضور و استفاده از فضاهای عمومی برخوردار باشند. یکی از عوامل کاهش دهنده حضور آن ها، طراحی نامناسب فضا و عدم پاسخ دهی محیط به نیازهای آن هاست. هدف از این مطالعه، ارائه چارچوبی در جهت بهبود وضعیت فعلیِ فضاهای باز دانشگاهی در ایران و افزایش عدالت فضایی از طریق ایجاد فرصتِ برابرِ حضور برای همه دانشجویان و پاسخ به این دو سوال است که تفاوت نیازهای زنان و مردان در رابطه با محیط چیست؟ و مولفه های محیط پاسخ ده برای پاسخ به نیاز های متفاوت دو جنس، کدام اند؟ برای این منظور، با رویکردی کیفی و با روش تحلیل محتوای کیفی، چهار حوزه مولفه های کیفیت فضاهای عمومی ، عدالت فضایی ، حقوق فضایی کاربران و نیازهای مبتنی بر جنس و جنسیت از ادبیات استخراج گردید و پس از همسان سازی متون و یافت معانی مشترکِ درونی، تحلیل و تفکیک، تلفیق و تجمیع آن ها، و حصول مولفه های اولیه، برای بررسی میزان ضروری بودن و مرتبط بودن هریک از مولفه ها و معیارهای به دست آمده توسط متخصصین، پرسشنامه هایی در قالب جداول cvr و cvi به ده نفر متخصص ارسال شد و بنا بر نظر متخصصین و بعد از انجام محاسبات مربوط، اصلاحات لازم صورت گرفت و چارچوب مفهومی جدیدی در سه بُعد کلی کالبدی، کارکردی و ادراکی و در پنج مولفه امنیت، دسترس پذیری ، آسایش ، تنوع و زیبایی شناسی ، به همراه معیارها و زیر معیارهایی؛ به عنوان نتایج تحقیق؛ تدوین گردید. این تحقیق به معماران، طراحان، برنامه ریزان و سیاست گذاران، در طراحی محیط پاسخ ده به نیازهای همه دانشجویان کمک می کند. همچنین این چارچوب به عنوان یک دستور کار پژوهشی، می تواند نقطه شروع تحقیقاتِ تجربیِ بیشتر برای پژوهش گران آینده باشد.

emphasis on spatial justice by explaining the conceptual framework of the responsive environment to the gender-based needs of students

one of the main concepts studied in geographical sciences is geographical space. each of the different dimensions of space forms a subject in this science field. humans have been creating artificial changes in the geographical environment for many years by creating built environments. one of the crucial dimensions of space is the physical dimension. as a built geographical space, the university has a conspicuous role in developing students’ individual and social personalities. many of students’ interaction emerges on the campus. according to spatial justice, women should have an equal right to presence in public spaces. one factor diminishing their presence is the improper design and non-responsivity of the environment to their needs. this study aims to provide a framework to improve the status quo of university campus open space in iran and increase spatial justice by creating equal presence opportunities and answering these two questions: what is the difference between the needs of men and women concerning the environment? and what are the factors of a responsive environment to meet the different needs of the two sexes? for this purpose, four areas of “the factors of public space quality,” spatial justice,” “spatial rights of users,” “sex and gender-based needs” were extracted from the existing literature and examined by qualitative content analysis. after matching the texts and finding common internal meanings, analyzing and separating, integrating them, and obtaining the fundamental factors, cvr and cvi questionnaires were sent to ten experts to check the necessity and relevance of each obtained factor and criterion. after performing the calculations according to the experts, the necessary corrections were made and a new conceptual framework in three general physical, functional, and perceptional dimensions and in the five components of “security,” “accessibility,” “comfort,” “diversity,” and “aesthetics,” along with criteria and sub-criteria; as the “results” of research; explained. this research helps architects, designers, planners, and policymakers design an environment that responds to the needs of all students. as a research agenda, this framework could also be the starting point for further empirical research for future researchers.