تحلیل استنادی منابع کتاب‌‌ها در باره حافظ

هدف: تعیین پراستفاده ترین منابع، پراستنادترین نویسنده، شرح های هسته بر دیوان، و قالب های منابع مورد استناد در کتاب های درباره حافظروش/رویکرد پژوهش: تحلیل استنادییافته ها: میانگین استناد به منابع، کمی بیش از 11 مدرک است. با تقسیم منابع به سه دسته دیوان، غیردیوان، و مقاله نتایج حاکی از آن است کتاب بحث در آثار و افکار و احوال حافظ پراستنادترین میان تمام منابع و نیز میان کتاب‌‌های غیردیوان است. دیوان حافظ براساس نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی پراستنادترین کتاب دیوان است و مجموعه مقاله «حافظ شناسی» از سعید نیاز کرمانی پراستنادترین در زمینه مقاله هاست. درمیان نویسندگان بها الدین خرمشاهی بالاترین میزان استناد را کسب کرده است و پس از او با فاصله زیادی قاسم غنی و عبدالحسین زرین‌‌کوب، پرویز ناتل‌خانلری، و محمد معین قرار دارند. در پایان جدولی با معرفی عناوین 34 شرح پراستناد ارایه شده است که در صدر آن 5 شرح حافظ نامه (خرمشاهی)، از کوچه رندان (زرین‌‌کوب)، حافظ شیرین سخن (محمد معین)، شرح سودی (محمد سودی)، و آیینه جام (زریاب خویی) قرار دارند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش وضعیت مطلوبی را درباره استناد در کتاب های حافظ نشان نمی دهد؛ حدود یک‌‌سوم (نزدیک به 20 درصد) از کتاب ها به هیچ منبعی استناد نکرده اند. اگر به این میزان، کتاب هایی را که فهرست منابع منسجم ندارند و منابع از بخش های دیگر کتاب مانند متن، پانویس، و صفحه های آغازین کسب شده است اضافه کنیم این میزان به 40 درصد می رسد. درواقع تنها 60 درصد کتاب های مورد بررسی فهرست منابع دارند. شاید نتایج انجام چنین پژوهشی درباره سایر موضوع ها در زمینه متون فارسی نیز، خیلی متفاوت نباشد. به‌‌هرحال لزوم پرداختن به این مسیله، یعنی عدم استفاده از آثار گذشتگان هنگام تدوین یک اثر، بسیار حس می شود.