مطالعۀ تطبیقی معیارهای ارزیابی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها در حوزۀ علوم انسانی در ایران و جهان

هدف: دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، به‌عنوان بالاترین سطح نظام آموزشی جامعه، به‌منظور افزایش کیفیت و پاسخگویی به مسائل موجود، راهبردها و تصمیمات گوناگونی اخذ می‌کنند که در این میان نقش اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها قابل‌توجه است. توسعه مداوم فردی اعضای هیئت‌علمی و ارزیابی وظایف آن‌ها، از شاخصه‌های یک دانشگاه موفق است. نظام ارزیابی و ارتقاء اعضای هیئت‌علمی یکی از ابزارهای تنظیم عملکرد کلی آموزش عالی است که روزآمدسازی و بازنگری در ابعاد و شاخص‌های آن از الزامات است. در ایران این نظام که تحت عنوان آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت‌علمی شناخته می‌شود علی‌رغم بازنگری‌های متعدد، همچنان نقدهای مختلفی بر آن وارد است که یکی از مهم‍ترین آن‍ها عدم توجه به تفاوت در ماهیت حوزه‌هاست که در علوم انسانی بیشتر نمود پیدا می‍کند و نیازمند تدوین سیاست‌هایی راهبردی است. لذا هدف این مطالعه بررسی سیاست‌های ارزیابی اعضای هیئت‌علمی حوزۀ علوم انسانی در دانشگاه‌های منتخب جهان با رویکرد سیاست‌پژوهی، استخراج معیارها و شاخص‌های ارزیابی و مقایسه آن‌ها با ابعاد و شاخص‌های آیین‌نامه ارتقاء در ایران بود.روش: پژوهش از نوع مطالعات کیفی با رویکرد تطبیقی است که با بهره‌گیری از روش سندکاوی، سیاست‌های ارزیابی عملکرد اعضای هیئت‌علمی در زیرگروه‌های حوزۀ علوم انسانی در دانشگاه‌های منتخب استخراج و با معیارهای داخلی مقایسه شدند. جامعۀ پژوهش اسناد و مدارک مرتبط در دانشگاه‌های جهان بودند که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند و نیز آیین‌نامه ارتقاى مرتبه اعضاى هیئت‌علمی در ایران بودند. برای بررسی اسناد خارجی، ابتدا دانشگاه‌هایی انتخاب شدند که طبق نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌های تایمز 2022 در حوزۀ علوم انسانی و هنر، ممتاز محسوب می‌شوند؛ و سپس مراکزی که ازنظر نظام آموزش عالی و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با کشورمان قرابت دارند؛ که برای این منظور کشورهای منطقه و جهان اسلام و فراتر از آن کشورهای آسیایی برگزیده شدند که درنهایت برمبنای دسترسی به اسناد و مدارک مدنظر 25 دانشگاه را شامل شدند.یافته‌ها: معیارهای نظام ارزیابی اعضای هیئت‌علمی علوم انسانی دانشگاه‌های جهان در سه بعد آموزش (با 9 شاخص و 59 سنجه)، پژوهش (با 8 شاخص و 83 سنجه) و خدمت (با 3 شاخص و 30 سنجه) طبقه‌بندی شدند. مقایسه با آیین‌نامه داخلی نشان داد که بعد آموزش از اهمیت بالایی برخوردار است و سنجه‌های مربوط به هر شاخص بسیار جزئی‌تر و جامع‌تر بوده و اساتید در دانشگاه‌های جهان برای طیف وسیعی از فعالیت‌های حرفه‌ای خود امتیاز آموزشی دریافت می‌کنند. تنوع شاخص‌ها در بعد پژوهش برای دانشگاه‌های جهان نسبت به آیین‌نامه داخلی بسیار بیشتر است. آیین‌نامه داخلی در بعد پژوهش بر بروندادها تاکید دارد درحالی که شاخص بروندادها با قریب به 30 سنجه تنها یکی از شاخص‌های پژوهش در جامعۀ موردبررسی است. بعد خدمات دانشگاه‌های منتخب به نسبت آیین‌نامه داخلی چندجانبه بوده و از انجام فعالیت‌های ترویجی در جامعه تا ایفای مسئولیت در دولت و مجامع حر‌فه‌ای را شامل می‌شود. مواردی مانند حضور در رسانه‌ها، ارائه سخنرانی، مشارکت در نهادهای مدنی، خدمات مشاوره‍ای به دانشجویان و همتایان و غیره ازجمله خدماتی هستند که در آیین‌نامه داخلی لحاظ نشده‌اند.نتیجه‌گیری: نظر به ماهیت متفاوت علوم انسانی و عدم کارایی پژوهش‌های این حوزه در سال‌های اخیر ضرورت بازنگری در آیین‌نامه ارتقا و تدوین نظامی مختص حوزه علوم انسانی بیش‌ازپیش احساس می‍شود و به‌روزرسانی آیین‍نامه فعلی براساس یافته‌های این پژوهش برای اعضای هیئت‌علمی حوزه مذکور می‌تواند غنی‌تر، متناسب‌تر و منطبق‌تر با ماموریت‌های آموزشی، پژوهشی و اجرایی مورد انتظار از این حوزه باشد.

comparative study of evaluation criteria for humanities faculty members of universities in iran and the world

purpose: universities at the highest level of society’s education system use various strategies to increase quality and respond to existing issues, among which the role of faculty members is essential. the continuous personal development of faculty members and the evaluation of their duties is one of the characteristics of a successful university. the system of assessment and promotion of faculty members is one of the tools for regulating the overall performance of higher education, and updating and revising its indicators is necessary. in iran, despite many revisions, this system is still subject to various criticisms, one of the most important of which is the need for more attention to the differences, such as the fields of the humanities becoming more prominent and needing to formulate strategic policies. therefore, this study aims to investigate the evaluation policies of humanities in selected universities of the world with a policy-research approach, extract evaluation indicators, and compare them with the indicators of the evaluation system in iran.method: the research is a qualitative study with a comparative approach, and by using the documentary study method, the performance evaluation policies of the faculty members in the subgroups of the humanities in the selected universities were extracted and compared with the internal standards. the research population was the relevant documents in the universities of the world, which were chosen purposefully, and they are also the regulations for the promotion of faculty members in iran. to review foreign documents, first, universities were selected that are considered excellent according to the times 2022 university ranking system in the field of humanities and arts; and then universities that are similar to our country in terms of the higher education system and cultural, social and economic conditions; for this purpose, the countries of the region and the islamic world, and beyond that, asian countries were selected, which finally included 25 universities based on the availability of relevant documents.findings: the evaluation system of the humanities of the world includes the three dimensions of education (with nine indicators and 59 measures), research (with eight indicators and 83 measures), and service (with three indicators and 30 measures). the comparison with the internal regulations showed that education is of great importance. the measures related to each index are much more detailed and comprehensive. the professors in the world’s universities who participate in various professional activities receive educational points. the variety of indicators in the research for world universities is much more than the internal regulations that emphasize the outputs in the study, while the output index with nearly 30 metrics is only one of the research indicators in the world universities. next, the services of the selected universities are multifaceted according to the internal regulations and include promotion activities in society to fulfill responsibilities in the government and professional associations. things like appearing in the media, giving speeches, participating in civil institutions, consulting services to students and peers, etc., are among the services that are not included in the internal regulations.conclusion: considering the differences in humanities and the inefficiency of iran’s research in this field in recent years, the necessity of revising the regulations for the promotion and specific rules to the field of humanities is increasingly felt. updating the current regulations based on the findings of this research for humanities faculty members can be more prosperous, more appropriate, and more consistent with the educational, research, and executive missions expected from this field.