مولفه ها و شاخص‌های اشاعۀ اطلاعات دیجیتالی در سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران: مبتنی بر سنتزپژوهی

هدف: اشاعۀ اطلاعات از مهم‍ترین خدمات هر کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی است. دلیل اهمیت آن فزونی انفجارگونه اطلاعات، لزوم روزآمد نگاه‌داشتن دانش متخصصان حوزه‌های مختلف علمی، توجه به صرفه‌جویی در وقت و هزینه استفاده‌کنندگان، تلاش به‌منظور افزایش تقاضا و بازاریابی برای خدمات اطلاع‌رسانی و کسب منابع مالی برای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، افزایش مرغوبیت ارائۀ خدمات در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، افزایش مهارت کارکنان کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، ارائۀ خدمات مرجع مدار در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، تغییر مفاهیم کتابخانه و کتابداران از منظر داخلی و خارجی، استفاده خلاقانه و ابتکاری از منابع در دسترس، اشتراک منابع با استفاده از فناوری و ابزارهای اطلاعاتی است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌های اشاعۀ اطلاعات دیجیتالی در سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران بود.روش: پژوهش ازنظر نوع داده، کیفی و ازنظر روش اجرا، فرامطالعه و به روش فراترکیب (متاسنتز) و مبتنی بر هفت گام ساندلوسکی و باروسو انجام شده است. این روش یکی از روش‌های مدرن تحلیل داده‌های کیفی است که با استفاده از فنون آماری، نتایج چندین مطالعه مرتبط را باهم ترکیب می‌کند و به ایجاد یک دیدگاه جامع و یکپارچه از موضوع موردمطالعه می‍پردازد. جامعۀ پژوهش شامل مقالات فارسی و انگلیسی مرتبط با موضوع و منتشرشده در پایگاه‌های علمی داخلی و خارجی بود که در جستجوی اولیه تعداد 5116 مقاله بازیابی شد و با استفاده از روش برنامۀ مهارت‌های ارزیابی حیاتی، تعداد 37 مقاله کاملاً مرتبط جهت تحلیل انتخاب شد. سپس با استفاده از تحلیل محتوا و کدگذاری باز و محوری منابع منتخب مورد تحلیل قرار گرفت، جهت بررسی قابلیت اعتبار یافته‌ها، از طریق توافق بین دو کدگذار استفاده شد که مقدار توافق،77/. به دست آمد که این مقدار نشان‌دهندۀ سطح بالای اعتبار و روایی یافته‌های پژوهش است.یافته‌ها: براساس یافته‌های فراترکیب 7 مولفه و 34 شاخص و زیرشاخص درحوزۀ اشاعۀ اطلاعات دیجیتالی شناسایی شد. مولفه‌های اصلی عبارت‍اند از: پروندۀ پژوهشی، منابع اطلاعاتی، مجموعه‌سازی، استانداردسازی، خدمات اطلاع‌رسانی، ابزارهای اشاعه و ارزیابی. پروندۀ پژوهشی شامل شاخص‌هایی مانند اطلاعات فردی، علاقه‌مندی‌ها و نوع منبع مورد تقاضای پژوهش است. منابع اطلاعاتی شامل شاخص‌هایی مانند منابع دیجیتالی و منابع دیجیتال شده است. مجموعه‌سازی شامل شاخص‌هایی مانند گردآوری، حفظ و نگهداری، سازمان‍دهی، اشتراک منابع و روزآمدسازی منابع اطلاعاتی است. استانداردسازی شامل شاخص‌هایی مانند استاندارد خدمات، استاندارد نیروی انسانی، استاندارد منابع دیجیتالی، استاندارد کتابخانه‌های دیجیتالی و استاندارد کتابشناختی است. خدمات اطلاع‌رسانی شامل شاخص‌هایی مانند خدمات امانی، خدمات گزینشی اطلاعات، آگاهی‌رسانی جاری، خدمات مرجع، خدمات اطلاعی، نمایش و نمایشگاه، همایش الکترونیکی، تحویل الکترونیکی منابع دیجیتال و پایگاه‌های اطلاعاتی است. ابزارهای اطلاع‌رسانی شامل شاخص‌هایی مانند پست الکترونیکی، شبکه جهانی وب، ابزارهای تلفن همراه، سرویس ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات چندرسانه‌ای است. ارزیابی شامل شاخص‌هایی مانند سیاهۀ وارسی ارزیابی، شیوه‌نامۀ ارزیابی، بازخورد، بازنگری، فرم نظرسنجی و امتیازدهی است.ن‍تیجه‌گیری: تحلیل مولفه‌ها و شاخص‌های شناسایی‌شده به درک عمیق‌تر از جوانب مختلف اشاعۀ اطلاعات دیجیتالی کمک می‌کند. مهم‍ترین دستاورد این پژوهش ایجاد یک فرهنگ اطلاعاتی جدید که قابل استفاده برای ارزیابی وضعیت خدمات این حوزه است. این اطلاعات به کتابخانه‌ها امکان می‌دهد تا سطح کیفی خدمات را بهبود بخشند و ضمن ارتقاء خدمات اطلاعاتی، اشاعۀ دانش را گسترش دهند. این پژوهش می‌تواند برای پژوهشگران، کتابداران، مدیران و سیاست‍گذاران حوزۀ اشاعۀ اطلاعات دیجیتالی مفید واقع شود.

the components and indicators of digital information dissemination in the national library and archives of iran: based on synthesis

purpose: information dissemination is one of the most crucial services libraries and information centers provide. the increasing explosion of information, the necessity of keeping specialists up-to-date in various scientific fields, and the need to efficiently use users’ time and resources underscore its importance. this research, which aimed to identify the components and indicators of digital information dissemination in the national library and archives of iran, had the potential to affect the field of digital information dissemination significantly.method: this qualitative research employed a meta-study approach using the comprehensive synthesis method based on the seven-step method of sandelowski and barroso (2007). the research population included persian and english articles relevant to the topic, retrieved from domestic and international scientific databases. 37 entirely relevant articles were selected for analysis through the critical appraisal skills program method. content analysis and open and axial coding were used to analyze selected resources. the inter-coder agreement was calculated to ensure the reliability and validity of the findingsfindings: based on the comprehensive synthesis’s findings, seven components and 34 indicators and sub-indicators in the field of digital information dissemination were identified. the main components include research files, information resources, collection development, standardization, information dissemination services, dissemination tools, and evaluation.conclusion: the identified components and indicators provide a practical roadmap for enhancing digital information dissemination. the most significant achievement of this research is the development of a new information culture that can be used to assess the status of services in this area. these insights enable libraries to improve the quality of their services, enhance information dissemination, and expand knowledge dissemination. this research can be valuable for researchers, librarians, managers, and policymakers in the field of digital information dissemination.