هستان‌نگاری فراداده‌ای پایان‌نامه‌ها: طراحی یک الگو

هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی هستان‌نگاری فراداده‌ای پایان‌نامه‌ها با استفاده از spar (مجموعه هستان‌نگاری‌های طراحی‌شده به‌منظور انتشار و ارجاع‌دهی معنایی) برای بازنمون معنایی آن‌ها بوده‌است.روش‌: پژوهش از نوع کاربردی است و در آن از دو روش تحلیل محتوا و انطباق و ابزار پژوهش مشاهده و سیاهۀ وارسی، استفاده شده‌است. جامعۀ پژوهش تعداد 69 پایان‌نامه‌ و رساله‌ با موضوع سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، در سه پایگاه (سامانۀ منابع دیجیتال، نرم‌افزار رسا و پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) هستند و فراداده‌های آن‌ها از طریق انطباق با یکدیگر، اصلاح و تکمیل شدند. از سوی دیگر، با تحلیل موجودیت‌های هر یک از هستان‌نگاری‌های spar و افزودن موجودیت‌های دیگر توسط پژوهشگر، سیاهۀ نهایی به تفکیک کلاس‌ها، روابط (ویژگی‌ها) و اعضا (نمونه‌ها) تشکیل و با ورود آن‌ها به نرم‌افزار protégé نسخه 5/5، الگوی هستان‌نگاری فراداده‌ای آن‌ها ترسیم شد.یافته‌ها: بررسی‌ها کاستی‌هایی را در وجود چهار عنصر مهم فراداده‌ای (موضوع، راهنما، مشاور و چکیده) در رسا و کتابخانۀ دیجیتال مشخص کرد. در میان 18 هستان‌نگاری spar بیشترین موجودیت به‌ترتیب از fabio، frapo و cito انتخاب شد. همه موجودیت‌های bido، biro، c4o، fivestar، fr، frbr، po، pro، pso و pwo برای پایان‌نامه‌ها مناسب تشخیص داده شد. 195 عضو از 6 هستان‌نگاری spar، 292 عضو با برچسب mdtds از اطلاعات پایان‌نامه‌ها و 100 عضو با برچسب sunmdtds توسط پژوهشگر انتخاب و وارد نرم‌افزار شد. سیاهۀ‌ نهایی شامل 1558 موجودیت شد که به تفکیک کلاس، روابط (شیء، داده و توضیحی) و نمونه یا عضو به همراه توصیف و تعریف هر یک از موجودیت‌ها به بخش‌های مربوط در نرم‌افزار انتخابی با در نظر داشتن روابط سلسله مراتبی و تعیین قیود برای کلاس‌ها و تعیین دامنه و بُرد برای روابط یا ویژگی‌ها وارد شد. درنهایت گراف rdf با استفاده از پلاگین‌ گرافیکی ontograf ترسیم و الگوی نهایی mdonttds تدوین شد. سه نوع فرادادۀ جدید پیشنهاد شد: 1) موضوع: علاوه بر کلیدواژه‌های پایان‌نامه‌ها، موضوعات آن‌ها تا سه سطح دسته‌بندی و براساس رابطه hassubject و issubjectof به پایان‌نامه‌ها متصل شد. 2) روش پژوهش، با خواندن چکیده و گاه متن هر پایان‌نامه استخراج شد و با استفاده از رابطه‌های hasmethod و usedin به پایان‌نامه مربوط پیوند خورد. 3) مقاله‌های برگرفته از پایان‌نامه‌ها نیز تا جای ممکن جستجو و با رابطۀ hasjournalarticle و journalarticleof به پایان‌نامه وصل شد.نتیجه‌گیری: الگوی حاصل در صورت پیاده‌سازی، می‌تواند بر موانع بازیابی مانند محدودیت جستجوی کلیدواژه‌ای، مشکل پیوند و اشتراک داده‌ها در وب و فقدان یکدستی داده‌ها فائق آید. در نرم‌افزار این پژوهش ارتباطات هر کلاس و نمونه‌های مربوط به آن به‌صورت شبکه‌ای سلسله مراتبی در قالب سه‌گانه‌های rdf به‌وضوح قابل‌رویت است و ارتباط میان موجودیت‌ها با افزایش نقاط دسترسی، جستجوهای معنایی عمیق‌تری را نوید می‌دهد. با تمام این‌ها در حال حاضر به‌سبب نبود یا کمبود اطلاعات برچسبی و پیوندی، استفادۀ بخشی از موجودیت‌های انتخاب‌شده در این مقاله مقدور نیست.

metadata ontology of dissertations: designing a model

purpose: designing metadata ontology model for semantic representation of theses by using the spar (semantic publishing and referencing) ontologies.method: this study was an applied form and two methods were used, content analysis and mapping. the metadata of 69 theses and dissertations on the national library and archive of iran in three databases: 1) digital library of national library and archive of iran. 2) rasa software and 3) ganj in the iranian research institute for information science and technology were selected modified and completed by mapping. on the other hand, by analyzing the entities of each spar ontology and suggesting another entity to the researcher, the checklist was formed. this checklist included classes, properties, and individuals. at last, by entering them into protégé software version 5.5, the model of metadata ontology, mdonttds, was drawn.findings: findings identified deficiencies in the existence of four important metadata elements (subject, supervisor, advisor, and abstract) in rasa and nlai digital library. among the 18 spar ontologies, the most entities were selected from fabio, frapo, and cito respectively. all entities of bido, biro, c4o, fivestar, fr, frbr, po, pro, pso, and pwo were suitable for theses. 195 individuals from 6 spar ontologies, 292 individuals labeled with mdtds from theses, and 100 individuals labeled with sunmdtds were selected by the researcher and entered into the software. 1558 entities categorized by class, properties (object, data, and annotation), and individuals along with the description and definition of each entity were placed in the software, in the form of hierarchical and determining axioms for classes. and specifying domain and range for relationships. finally, the rdf graph was drawn using the ontograf plugin, and the final model, mdonttds was developed. this research has proposed three new types of metadata: 1) except for the existing keywords, topics have been categorized and modeled up to three levels including 4 main categories, 16 subcategories, and many units. each of these final topics has been related to “hassubject” and “issubjectof” properties. 2) the research methods of theses that were connected with “hasmethod” and “used in” properties. 3) the papers taken from theses were also searched, as far as possible, and were connected with “hasjournalarticle” and “journalarticleof” properties.conclusion: this model, if implemented, can overcome keyword search limitations, the problem of linking and data sharing on the web, and the inconsistency of data. in the software, classes and their related individuals are visible in the form of a hierarchical network in rdf triples, and the connection between entities with increasing access points promises deeper semantic searches. however, due to the absence or lack of tagged and linked data, usage of the some of selected entities is not possible.