شهرها وکانون‌های تالیف و استنساخ آثار فقهی شیعی در نیمۀ نخست دولت صفوی (907-1038 ق.)

هدف: تالیف و استنساخ آثار فقهی پیشین سهم بزرگی در تقویت بنیان های فکری و التزام عملی جامعه و گسترش تشیع در دوران صفویه داشت. اینپژوهش کانون های تولید این آثار را از به قدرت رسیدن این سلسله (907ق.) تا عصر شاه عباس اول (از 907 تا 1038 ق) معرفی میکند.روش: با استفاده از نمایه های فهرستگان نسخ خطی ایران )فنخا( آثار و محل کتابت آنها جستوجو شد. داده های نسخهشناسی آثار در سیاهه وارسیوارد شد. سپس اطلاعات مرتبط در چند جدول درج و تحلیل شد.یافته ها: از 555 عنوان کتاب و رسالة فقهی تالیف شده در این دوره، 073 عنوان دارای توضیح محل کتابت هستند؛ نزدیک به 50 درصد آنها در مشهد(پایتخت معنوی) و اصفهان (پایتخت سیاسی و فرهنگی) و بقیه در شیراز، قزوین، کاشان و تبریز کتابت شدهاند. فقط در 18 نسخه نام کانون استنساخذکر شده است. از آن میان 85 نسخه در 59 مدرسة دینی و فقط 30 نسخه در حرم ها، مسجدها، خانه ها، نظامیه ها، و خانقاه ها و محله ها تهیه شده است.نتیجه گیری: مدارس نوتاسیس شیعی در شهرهای بزرگ ایران کانون اصلی استنساخ و انتشار آثار فقهی امامیه بودند. حرم های مطهر، مساجد، نظامیه ها و حتی منازل علما به منزلة مراکز درس نیز کانون های استنساخ بودند. نسخه ها آثار فقیهانی همچون محقق کرکی، شیخ بهایی، شیخ ابراهیم قطیفی، شیخ یوسف بحرانی و شیخ حرعاملی بودند که به تشویق شاهان صفوی از جبل عامل، حله، بحرین، احساء و قطیف به ایران آمده بودند. همچنین آثار فقهایمشهور متقدمین مانند علامه حلّی و محقق حلّی در شهر های مشهد و اصفهان به دو جهت بیشتر از سایر شهرها بود: الف) وجود مدارس متعدد شیعیدر شهر مذهبی مشهد و در پایتخت حکومت صفویه یعنی اصفهان؛ ب) حضور فقهای امامیة مهاجر از جبل عامل و سایر مراکز شیعی خارج از ایران در این دو شهر بزرگ و مذهبی.

Cities and Centers of Shiite Jurisprudential Texts Compilation and Transcription in Iran During the First Half of the Safavid State (1501-1588)

Purpose: To identify the most important factors affecting query formulation.Method: The design of this study was qualitative. The factors were extracted and categorized through a systematic review and an analytical metaanalysis in six steps. The steps included: determining keywords, creating inclusion criteria and deleting articles, background search, extracting lists A, B and C, descriptive analysis, and thematic analysis. In this regard, based on a search cycle and using a number of keywords approved by experts, articles related to the factors affecting the query formulation were studied. After descriptive analysis of these resources, contents were extracted according to the topic. The research population included all published articles on the factors affecting the query formulation in the period from 1991 to 2021. These resources were searched in reliable databases such as Scopus, Springer, Emerald, Web of Science, Elsevier, Eric, ProQuest, Ebsco, Cite Seer, Information Research, LISA, LISTA and Wiley. After extracting articles, collecting and analysing qualitative data, these analyses were used to determine the factors affecting the query formulation.Results: Findings showed that the factors affecting the query formulation itself originate from several fields such as user and retrieval task, which can be classified into two general categories of userrelated factors and taskrelated factors. Userrelated factors included subject knowledge, knowledge of how to use the search system, search experience, language, demographic features, contextual factors, cognitive style, and cognitive load. Taskrelated factors included the type of search task and task difficulty. These factors change the formulation process in different ways that can be considered both positive and negative, as some of them may help to improve the quality of the formulation, others may prevent retrieval to be performed correctly.Conclusion: Identifying factors affecting the query formulation and analysing the relationships between them can improve the quality of information literacy training by experts in this field. Also, it helps web designers create search tools tailored to the user’s needs. Since formulation is an important part of information retrieval behaviours, recognizing the influencing factors can help discovering information retrieval patterns. Understanding how to formulate a query under the influence of various factors and recognizing these factors, can help increase the quality of search and retrieve more relevant results and improve humancomputer interaction.