فناوری‌های نوین و آینده‌نگری چرخه نشر کتاب در ایران

هدف: آینده‌اندیشی تاثیر نفوذ و گسترش فناوری‌های نوین در چرخه نشر کتاب در جامعه ایران هدف این پژوهش است. در این بررسی چگونگی آمادگی ذی‌نفعان نشر برای رویارویی با تحولات حاصل از این فناوری‌ها توجه شده است.روش: از روش‌های آمیخته و ترکیبی استفاده شد. نخست روندهای جهانی فناوری‌های نوین با تکیه بر روش تحلیل اسنادی و پویش محیطی بررسی و تحلیل شد، در مرحله دوم با استفاده از روش پنل خبرگان و روش ذهن‌انگیزی با مشارکت 20 نفر از افراد ذی‌نفع در چرخه نشر کتاب عوامل تاثیرگذار بر آینده چرخه نشر کتاب مشخص و اولویت‌گذاری شد، سپس روش تحلیلِ تاثیرِ متقابل عوامل برای بررسی هم‌زمان میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری عوامل شکل‌دهنده به آینده چرخه نشر کتاب در ایران مطابق نظر ذی‌نفعان و صاحب‌نظران به‌کار گرفته شد و در گام آخر از روش سناریوپردازی برای تدوین آینده‌های بدیل پیش روی چرخه نشر کتاب استفاده شد. رویکرد اصلی اعتباربخشی و راستی‌آزمایی نتایج حاصل از این مطالعه آینده‌پژوهی مبتنی بر مشارکت‌پذیری حین عمل ذی‌نفعان بود؛ بدین ترتیب که از افراد ذی‌نفع درخواست شد تا بر پایه دانش و تجارب زیسته خود وضعیت‌های محتمل آینده را صورت‌بندی کنند.پیش‌فرض پژوهش آن بود که  از حیث تاریخی میان روند توسعه فناوری و چرخه نشر کتاب در ایران همبستگی مثبت شکل گرفته است و به میزان پیشرفت در فناوری شاهد پیشرفت در چرخه نشر و کتاب‌خوانی در کشور بوده‌‌ایم.یافته‌ها: پس از احصای نقش عوامل شکل‌دهنده به آینده چرخه نشر کتاب در ایران در سایه گسترش فناوری‌های نوین با تکیه بر کاربست روش‌های گفته‌شده پنج سناریو پیش روی چرخه نشر کتاب عرضه شد و سپس این سناریوها بر پایه دو عاملی که به زعم خبرگان و ذی‌نفعان شرکت‌کننده در این پژوهش هم‌زمان بیشترین تاثیرگذاری و تاثیرپذیری را داشتند صورت‌بندی شدند. عامل نخست «انگاره فناوری» در دوگانه‌ای از فن‌‌هراسی و فن‌دوستی است به شکلی که عده‌ای فناوری را عامل گشایش و دستیابی به موقعیت بهتر و عده‌ای فناوری را عامل انسداد و تحمیل موقعیت‌های نامطلوب می‌دانند و عامل دوم «مداخله دولت» در دوگانه‌ای از نقش حداقلی دولت و نقش حداکثری دولت در چرخه نشر کتاب است.نتیجه‌گیری: در این مقاله از منظر آینده‌پژوهی و با تکیه بر مشارکت ذی‌نفعان چرخه نشر کتاب شامل: تولید‌کنندگان، عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان کتاب و همچنین با توجه به نقش نهادهای سیاستگذار و بالادستی وضعیت‌های محتمل تصویرپردازی شد. با توجه به تحلیل سناریوهای پنج‌گانه و نقش عوامل کلیدی ذکر‌شده براساس منطق آینده‌پژوهی برای برون‌رفت از وضعیت کنونی چرخه نشر کتاب به سوی وضعیت مطلوب توصیه‌های مرتبط با عناصر کلیدی چرخه نشر کتاب ارائه شده است تا ضمن مشخص‌کردن نقش ذی‌نفعان کلیدی در هر یک از حلقه‌های چرخه نشر کتاب چگونگی برهم‌کنش و تاثیرگذاری اثربخش آنها برای خلق آینده مطلوب نیز مشخص شود.

New Technologies and Foresight of Book Publication Cycle in Iran

Purpose: The purpose of this paper is to answer “Which scenarios and alternative futures can be assumed when new technologies would be employed in the book publication cycle in Iran?” This investigation focuses on the stakeholders’ readiness to face changes emerging from new technologies.Method: The paper benefits from a mix of methods such as reviewing and analysing global trends of new technologies through documentary research, environmental scanning, organising expert panels and brainstorming to determine uncertainty through participatory action learing. Also, it  exmines the extent of impressiveness and susceptibility of the parameters involving in book publication cycle in Iran through cross impact analysis and producing alternative futures through scenario planning.Findings: Five scenarios were genrated. The scenarios were created based on the two major concurrent parameters which the experts mentioned as the most effective and susceptible ones. The first parameter “concept of technology” is a binary thought of technophobia and technophilia in which a group finds technology an instrument for development and a better situation, while the other sees it as a hindering obstacle., The second parameter “government’s intervention” also another binary situation. in which the government can play a minimal and maximal intervention in the cycle. Based on these binaries, the scenarios were panned.Conclusion: Based on an analysis of the scenarios and the role of key parameters using foresight logica number of recommendations are made aiming to achieve a preferable situation for the book publication cycle. In addition, ithe paper tried to determine the role of major stakeholders in each of the book publication cycles and their cross impacts to create a preferable future.The experts emphasized that, historically and sociologically speaking, no one can put an end to the role of the state in formation of nation,but its role as governance and administration can be leadership and facilitation.