انتشار معنایی: بازنمون معنایی انتشارات علمی مبتنی بر مجموعه هستی‌نگاری‌های اسپار

هدف: بررسی کاربرد فناوری‌های وب معنایی در مدل‌سازی و بازنمون معنایی انتشارات علمی (مانند مقالات، کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها و ...) که با عنوان «انتشار معنایی» شناخته می‌شود.روش: پژوهش، توصیفی و به‌روش اسنادی انجام شده است. «هستی‌نگاری‌های اسپار» (مجموعه هستی‌نگاری‌های ایجاد‌شده برای انتشار و ارجاع‌دهی معنایی) برای توصیف همه جنبه‌های عرصه نشر طراحی شده‌اند. برای انجام پژوهش، وب‌سایت‌ مربوط به هریک از هستی‌نگاری‌های اسپار و برخی منابع مرتبط دیگر مورد بررسی قرار گرفت.یافته‌ها: هستی‌نگاری‌های اسپار، مجموعه‌ای از هستی‌نگاری‌های مکمل یکدیگرند که امکان توصیف اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و اجزای مختلف آن‌ها، انواع استنادات و ارجاعات کتابشناختی منابع علمی، مراحل گردش کاری نشر (مانند نقش‌های عامل‌های مشارکت‌کننده در فرآیند نشر، انواع همکاری‌های علمی، وضعیت‌های مختلف مدرک، و ...)، و همچنین سنجه‌ها و داده‌های آماری منابع کتابشناختی (مانند ضریب‌تاثیر، شاخص هیرش و ...) را در قالب جملات فراداده‌ای ماشین‌خوان در زبان آر.دی.اف فراهم می‌کنند. مجموعه هستی‌نگاری‌های اسپار در چهارگروه قابل دسته‌بندی است: هستی‌نگاری‌های مربوط به توصیف اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و بخش‌های آن‌ها (doco، datacite، fabio، deo، و frbrdl)، هستی‌نگاری‌های مربوط به توصیف استنادات منابع علمی (biro، cito و c4o)، هستی‌نگاری‌های مربوط به توصیف گردش کاری نشر (pso، pro، scoro، pwo، frapo و fr)، و هستی‌نگاری‌های مربوط به توصیف سنجه‌ها و داده‌های آماری منابع کتابشناختی (bido و fivestars).نتیجه‌گیری: تحولات چشمگیر بحث انتشار معنایی در زمینه تغییر شیوه انتشار و به‌اشتراک‌گذاری داده‌های پژوهشی، ارتقای قابلیت جستجو، امکان تعامل بیشتر با کاربران، ایجاد رابط‌های هوشمند و استنتاج‌گرهای وب معنایی و ...، ضرورت توجه بیشتر به این عرصه را از سوی مراکز کتابشناختی و موسسات علمی و پژوهشی آشکار می‌سازد. استفاده از زبان‌های وب معنایی مانند «آر.دی.اف.»، «آر.دی.اف.اس.»، «اُ.دبلیو.ال.» و «اسپارکل» برای کمک به تجزیه و تحلیل، پردازش، و تفسیر آسان‌تر داده‌های علمی، می‌تواند سبب افزایش رویت‌پذیری، کشف پیوندهای ناشناخته بین آثار، یافتن پژوهش‌های مرتبط، و ... شود. هستی‌نگاری‌های اسپار ضمن ایجاد ساختار برای اطلاعات مرتبط با انتشارات علمی، امکان توصیف و بازنمون معنایی ابعاد مختلف نشر را فراهم می‌کنند. ارتباط بحث انتشار معنایی با مطالعات علم‌سنجی، مدیریت داده‌های پژوهشی، ارزیابی و رتبه‌بندی نشریات، فرآیند داوری مقالات و ... افق‌های جدیدی را در پژوهش‌های رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌گشاید و تحقق این امر با تکیه بر فناوری‌های وب معنایی می‌تواند راهگشای برخی از چالش‌ها و مشکلات کنونی باشد. فقدان توجه به مبحث انتشار معنایی در پژوهش‌های داخلی و همچنین نبود پژوهش‌هایی که هستی‌نگاری‌های اسپار را برای مدل‌سازی و بازنمون معنایی انتشارات علمی در زبان فارسی استفاده کنند، ضرورت توجه و تمرکز بیشتر به این عرصه را می‌طلبد.

Semantic Publishing: A Semantic Representation of Scholarly Publications based on the SPAR Ontologies

Purpose: The purpose of this study is to investigate the application of semantic web technologies in semantic modeling and representation of scholarly publications (such as articles, books, dissertations, etc.), which is known as Semantic Publishing.Method: This descriptive study was conducted using the documentary method. The SPAR ontologies (Semantic Publishing and Referencing Ontologies) were created to describe all aspects of the publishing area. To conduct the research, the website of each of SPAR ontologies and some other related resources were examined.Findings: The SPAR Ontologies are a set of complementary ontologies for the creation of comprehensive machinereadable RDF metadata for every aspect of semantic publishing; including describing the bibliographic information of different types of resources and their parts and components, different types of citations and bibliographic references of scholarly publications, publishing workflow processes (such as roles of agents in the publication process, various types of scientific contributions, different statuses of documents, etc.), and also metrics and statics for bibliographic resources (such as impact factor, hindex, etc.). The SPAR ontologies can be divided into four groups, including ontologies for describing the bibliographic information of different types of resources and their parts (i.e., DoCO، DataCite، FaBiO، DEO, & FRBRDL), ontologies for describing citations of scholarly resources (i.e., BiRO، CiTO, & C4O), ontologies for describing the publishing workflow (i.e., PSO، PRO، SCoRO، PWO، FRAPO, & FR), and ontologies for describing metrics and statics for bibliographic resources (i.e., BiDO, & FiveStars).Conclusion: Significant developments in semantic publishing, including changing the way of publishing and sharing research data, improving search capabilities, the possibility of more interaction with users, creating intelligent interfaces and semantic web reasoners, etc., reveals the need for more attention to this area by bibliographic data centers and scientific and research institutes. The use of semantic web languages such as RDF, RDFS, OWL, and SPARQL, to help analyze, process, and interpret scholarly data, makes it possible to increase visibility, discover unknown links between works, find related research, and more. The SPAR ontologies provide the possibility of structuring information related to scholarly publications and the opportunity of describing and semantically representing various dimensions of the publishing area. The relations between semantic publishing and scientometric studies, research data management, evaluation and ranking of journals, reviewing articles, etc., will open new horizons in Knowledge and Information Science studies, and achieving this by relying on semantic web technologies can solve some of the current challenges and problems. Lack of attention to semantic publishing in domestic researches and also the lack of researches that uses SPAR ontologies for semantic modeling and representation of scholarly publications in the Persian language requires more attention and focus on this area.