ترسیم شبکه معنایی مفاهیم اسناد دیوانی دوره قاجار (مطالعه موردی:پایگاه اسناد آرشیو ملی ایران)

هدف: . ترسیم شبکه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق مقوله‌بندی و برقراری روابط اصطلاح‌نامه‌ای هدف پژوهش است. روش: پژوهش حاضر، از لحاظ هدف کاربردی است که از روش تحلیل محتوای کمّی، کیفی و اکتشافی استفاده شده است. برای مفهوم‌شناسی شبکه‌ای و درک ارتباط سیستمانیک و تا حدودی سلسله‌مراتبی میان مفاهیم از نرم‌افزار مکس‌کیودا استفاده شد. با تحلیل و واکاوی پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق کدگذاری مفاهیم اسناد شبکه معنایی حاصل از آن ترسیم شد. همچنین از نرم‌افزارهای اس.پی.اس.اس. و اکسل در بخش کمّی پژوهش استفاده شده است. یافته‌ها: بالاترین بسامد فراوانی مربوط به مفهوم القاب و مناصب با فراوانی 6920 مقوله فرعی یافت شد. با توجه به اهمیت این مفهوم در ساختار دیوان‌سالاری دوره قاجار، ترسیم شبکۀ معنایی حاصل از آن براساس رابطه‌های معنایی اصطلاحنامه‌ای (سلسله‌مراتبی، هم‌ارزی و وابسته) ارائه شده است. این شبکه‌ معنایی براساس مقوله‌های اصلی و فرعی استخراج‌شده از القاب و مناصب دیوانی ترسیم شد. مقوله‌های اصلی عبارت‌انداز: القاب و مناصب مالیدیوانی، القاب و مناصب نظامیدیوانی، القاب و مناصب درباریدیوانی، القاب و مناصب دیوانیدیوانی و القاب و مناصب شرعی و قضایی دیوانی. همچنین پربسامدترین مقوله اصلی مقوله القاب و مناصب مالیدیوانی با (34 درصد) و پربسامدترین مقوله‌های فرعی مناصب مستوفی و مستوفی‌الممالک از مقوله مالی دیوانی است. نتیجه‌گیری: شبکه معنایی حاصل از این پژوهش یکی از روش‌های بازیابی داده است که با استفاده از دانش معناشناسی به تعیین موضوع، تحلیل و مفهوم‌سازی نیاز اطلاعاتی پژوهشگران کمک می‌کند. همچنین کاربران اسناد به گستره موضوعی و در نهایت به دانش‌گستری و تولید دانش در اسناد دیوانی دوره قاجار پی‌می‌‌برند. ترسیم نقشه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار در موضوع مطالعات اسناد دیوانی دوره قاجار، شروعی برای هوشمندسازی، خودکارسازی و کارآیی بیشتر هستی‌شناسی تخصصی مطالعات آرشیوی است. در پژوهش حاضر تلاش شد برای دست‌یافتن به راهکارهای نوین احاطه و تسلط بر دایره مفهومی واژگان اسناد دیوانی، الگوهای ادراکی در روابط معنایی اسناد، به‌صورتی قابل فهم، برای رایانه و نظام‌های ذخیره و بازیابی ساخته شود، به‌طوری که هم نمایه‌ساز و هم جستجوگر (متخصصان و اصطلاح‌شناسان موضوعی) بتوانند از گستردگی و زمینه ارتباط میان مفاهیم آن و اندیشه‌های مرتبط با این مفاهیم به‌خوبی بهره گیرند.

Designing a Semantic Network for Qajarid Government Documents Held at the National Archives of Iran

Purpose: To design a semantic network for Qajarid government documents through categorization and establishing thesaurus relations Method: The present research is applied in terms of purpose.  Quantitative, qualitative, and exploratory content analysis method are employed. Maxqda software was used to conceptualize the network and to understand systematic and hierarchical relationship among concepts. By analyzing most frequently used concepts in documents, a semantic network was drawn by coding. SPSS and Excel software are used in the quantitative part. Findings: In determining the main concepts of documents, we found that with 6920 subcategories, the highest frequency belongs to titles and positions of people. Considering its importance in the bureaucratic structure of the time. Due to the importance of this concept in the bureaucratic structure, semantic network resulted  was drawn using thesaurus architecture (hierarchical, equivalence, dependent). Such semantic networks are based on all main and subcategories extracted from the concept of titles and positions. Main categories include financial, military, royal court, administrative, religious and judicial titles and positions. Financial positions with (34%) found to be the most frequent. One. Financial positions of Mostofi, MostofiaolMamalek were most frequently used subcategories Conclusion: The semantic network drawn is one method of information retrieval that uses semantic knowledge to determine thematic areas for analysis and conceptualization information needs of researchers. This conceptual map helps developing a more precise and efficient ontology for organization archival records. In the present study we attempted to adopt new strategies for enclosing and mastering the conceptual vocabulary of Qajarid documents and constructing patterns in the field of semantic relations in an understandable way for computers and retrieval systems so that both indexers and searchers (subject matter specialists and terminologists) can make good use of the breadth and context of the connection among concepts and ideas associated with them.