تدابیر روحانیان زردشتی برای مقابله با تغییر دین به‌دینان

پژوهش حاضر با تکیه بر اسناد و متون تاریخی؛ به‌ویژه متون زردشتی که عمدتاً در سده سوم و چهارم هجری تدوین شده‌ و صبغه دینی دارند، به بررسی تدابیری می‌پردازد که روحانیت زردشتی پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی، برای حفظ و بقای جامعه زردشتی و ممانعت از تغییرِ دین روزافزون به‌دینان اندیشیدند. این تدابیر را، که مبتنی بر سنت‌های کهن بودند، می‌توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد:الف) مجازات و فشارهای اقتصادی؛ب) مشوق‌های اقتصادی؛ج) انزوای خودخواسته؛د) ترویج ادبیات نجات‌بخشی.هیچ‌یک از این تدابیر مانع از گروش روزافزون زردشتیان به اسلام نشد؛ ضمن این‌که گاه این تدابیر نتیجه معکوس داشت و عملاً منجر به تشدید فشارهای وارده بر به‌دینان شد، به‌ویژه هنگامی که اسلام در ایران کاملاً تثبیت شد و زردشتیان در اقلیت قرار گرفتند، و سرعت گروش به‌دینان به اسلام افزایش یافت. ادبیات نجات‌بخشی، که برآمده از شرایط دشوار زردشتیان در روزگاری بود به‌صورت اقلیتی کوچک در دل جامعه بزرگ اسلامی می‌زیستند، تنها عاملی بود که امید را در دل اندک زردشتیان باقی‌مانده روشن نگاه می‌داشت و ایشان را به پایداری بر به‌دینی ترغیب می‌کرد.