نخبگان ایران عصر صفوی از دیدگاه شاردن (از اواخر دوره شاه عباس اول تا اوایل دوره شاه سلیمان)

نخبگان، از ارکان اصلی هر جامعه، مهم‌ترین نقش را در تحولات جامعه خود دارند. نقش و کارکرد نخبگان مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. در این پژوهش، جامعه و نخبگان عصر صفوی، با تکیه بر سفرنامه ژان شاردن، بررسی و تحلیل شده‌اند. نخبگان آن دوره، بر اساس دو عامل اقتدار (اتوریته) و نفوذ، تقسیم‌بندی و سه گروه از نخبگان بررسی شده‌اند. البته این مرزبندی قراردادی است و گروه اول، شامل نخبگان فن‌سالاریِ (تکنوکراتیک)، وابسته به ساختار رسمی حکومت صفوی، مانند امیران، دیوان‌سالاران و درباریان می‌شد. بنابراین، روان‌شناسی خاص این گروه، چگونگی به‌دست‌آوردن مناصب حکومتی، عوامل موثر در عملکرد آنان، و هم‌چنین عوامل محدودکننده قدرت آنان (حرم‌سرا و نوع حکومت در ایران) تجزیه و تحلیل شده است. گروه دوم، نخبگان سنتی، شامل دو گروه سران قبایل قزلباش و حاکمان ایرانی است که جایگاه، عملکرد، و عوامل تضعیف موقعیت آنان (سیاست‌های شاه عباس اول و ورود نیروی سوم) بررسی شده است. گروه سوم، شامل نخبگان مذهبی یا ایدیولوژیک است، که بر اساس اعتقاد به حق جانشینی در دوران غیبت، به دو گروه نخبگان مذهبی غیر وابسته به دربار و گروه نخبگان مذهبی وابسته به دربار تقسیم شده‌اند. گروه اول، حق جانشینی در دوران غیبت را از آن مجتهدان می‌دانستند و گروه دوم، در کنار مجتهد، قایل به وجود پادشاه عادل بودند. در این مقاله عملکرد آنان در جامعه و چالش‌هایی که به‌خصوص گروه اول نخبگان پدید آوردند، بررسی شده است.