کارکرد و جایگاه شیخ‌الاسلامی در دوره قاجار با تکّیه براسناد

منصب شیخ الاسلام برای نخستین بار در اواخر قرن چهارم هجری و در خراسان به کار گرفته شد. در دوره‌های بعد این منصب تداوم یافت، امّا اوج شهرت و اقتدار آن در دوره صفویه بود که بالاترین مقام دینی را داشت. علاوه بر مرکز حکومت، درسایر شهرهای مهم هم منصب شیخ الاسلام به عنوان بالاترین مقام مذهبی وجود داشت. هر چند این منصب در دوره های زندیه و افشاریه اهمیت و جایگاه سابق خود را از دست داد، ولی با روی کارآمدن قاجاریه بار دیگر اهمیت یافت و نقش مهمی را در حکومت و همچنین اجتماع ایفا نمود. نقش و جایگاه منصب شیخ الاسلام در ساختار حکومت قاجار و همچنین جایگاه و کارکرد آن در اجتماع به عنوان ابهام و مساله این پژوهش قلمداد شده است. پژوهش پیش رو بر آن است تا با روشی توصیفی- تبیینی و با استفاده از اسناد منتشر نشده همچون فرمان‌ها، ملفوفه‌فرمان و ... به سوال پژهش پاسخ دهد. موضوع این پژوهش از جمله موضوعات نو و بدیعی است که تا کنون کمتر بدان پرداخته شده و تلاش شده است تا با بهره گیری از اسناد، شناختی بی واسطه و مستقیم از لقب و منصب شیخ الاسلامی، که روزگاری نه چندان دور از جمله جایگاههای تعیین کننده در سلسله مراتب اجتماعی و دینی ایران به شمار می آمد، به دست داده شود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که پادشاه از میان روحانیون با نفوذ ایالتی و ولایتی، شخصی را به عنوان شیخ الاسلام منصوب میکرد تا به عنوان رئیس محکمه قضایی، به رفع دعاوی خصوصی و عمومی بین اشخاص و امور شرعی مردم بپردازد. این منصب تا صدر مشروطه به عنوان یکی از مناصب مهم و برجسته این دوره، نقش و کارکرد اساسیدر عرصه های گوناگون، از جمله در نظام قضایی و زندگی اجتماعی مردم ایران داشت.

the function and position of sheikh al-islami in the qajar period with reference to the rasnad

the position of sheikh al-islam was used for the first time at the end of the fourth century of hijri in khorasan. in the following periods, this position was continued, but the height of its fame and authority was during the safavid period, when it had the highest religious position. in addition to the government center, there was a counterpart of &sheikh al-islam& as the highest religious authority in other important cities. although this post lost its former importance and status during the zandiya and afshariya periods, but with the rise of the qajar dynasty, it became important again and played an important role in the government and society. &the role and position of sheikh al-islam in the structure of the qajar government as well as its position and function in society is considered as the ambiguity and problem of this research. the upcoming research aims to answer the question of the researcher with a descriptive-explanatory method and using unpublished documents such as decrees, envelopes, etc. the topic of this research is one of the new and original topics that have been less discussed so far and an attempt has been made to get a direct and immediate knowledge of the title and position of shaykh al-islami, which was one of the defining positions not so long ago, by using documents. in the social and religious hierarchy of iran, it was considered to be given.