تاملی بر طرح قانون تصفیه کارمندان دولت (1329-1328ش)

از دورۀ رضاشاه در نظام اداری ایران تغییراتی به‌وجود آمد و دیوانسالاری در مقایسه با دورۀ قاجار، به‌رغم تداوم برخی از نواقص و کاستی‌ها، تغییرات رو به رشدی را تجربه کرد؛ اما تحولات شهریور 1320 و بی‌سامانی نظام اداری، نشان از ناکارآمدی و عدم تحول بنیادین دیوانسالاری داشت. در این دهه پر فراز و فرود، تشکیلات اداری دچار بی‌نظمی گردید و این موضوع تا سال‌های بعد تداوم یافت. در پایان این دهه اقدماتی برای اصلاح و نظارت بر نظام اداری انجام شد؛ ازجمله قانون تصفیه کارمندان دولت در کابینه‌های ساعد، منصور و رزم‌آرا که بررسی ابعاد و ماهیت آن، مسئلۀ مقاله حاضر است. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، اسناد و روزنامه‌ها، درصدد پاسخ به این پرسش است که علل و روند و ماهیت تصویب قانون تصفیه کارمندان دولت چه بود؟ یافته‌ها نشان میدهد با تصویب و اجرای این قانون به عنوان نخستین تلاش دوره پهلوی دوم برای نظارت بر عملکرد کارمندان، کمیسیون پاکسازی به بررسی وضعیت کارکنان ارشد وزارتخانه‌ها و ادارات مهم پرداخت و بعد از یک سال، تنها پرونده 900 نفر از 150000 پرسنل دستگاه‌های دولتی را بررسی کرد و در شرایطی که مشمولین این قانون از رجال صاحب نفوذ بودند، رزم‌آرا همچون کابینه‌های سابق نخواست و یا نتوانست این قانون را درباره آنها اعمال کند و در نتیجه فساد و ناکارآمدی نظام اداری تداوم یافته و کاستی‌ها همچنان باقی ماند.

A consideration of the plan for dismissing of governmental employees (1238-1329 S.H)

A few changes occurred in Iran’s bureaucratic system and this system began to grow gradually compared to the Qajar dynasty in spite of some short coming. However, the happenings and events in Shahrivar 1320, displayed the defects and problems of this bureaucratic system. The official and governmental systems became full of problems which persisted for a long time. At the end of this decade, some measures were taken to improve this system one of which was the sacking of corrupt and disqualified employees in the cabinet members of Saed, Mansour, and Razmara. This study deals with these sacking measures. This study employs a descriptiveanalytical approach by relying on the documents, newspapers, and library sources and attempts to probe into the reasons for the laws of sacking the employees. Findings display that by the implementation of this law as an attempt by Pahlavi (II), a sacking commission began to investigate the performance of the highranking officials in ministries and governmental offices. After one year, only the files of 900 employees out of the 150000 personals of the governmental offices were investigated and in cases where the law hit the important and influential officials, Razmara, similar to his processors was not able or did not intend, to investigate the cases. Therefore, the corruption and the inefficiency of the bureaucratic system persisted as before.