سرگردانی تاریخ در دارالفنون: مسئله سرآغاز آموزش نوین تاریخ در ایران معاصر

«آموزش نوین تاریخ با دارالفنون آغاز می‌شود»؛ این از مفروضات پژوهشگران و مورخان حوزة تاریخ آموزش تاریخ است که دست کم در نیم قرن گذشته بر آن تکیه و تاکید داشته‌اند. مسئله «سرآغاز» همواره یکی از پربحث‌ترین مسائل در بررسی پدیدارهای تاریخی است اما مورخان در این باره بر مبنای همین پیش‌فرض خطا، نتایج یکسانی گرفته‌اند و در تکرار آن تردید نکرده‌اند. پژوهش‌ پیش‌رو، کوشیده با تکیه بر اسناد نویافته از جمله روزنامة وقایع‌اتفاقیه مدرسة مبارکة دراالفنون، صورت بودجه و مخارج مدرسه، نظام‌نامة مدرسه، گزارش‌های رسمی، مکاتبات اداری مدرسه، روزنامه‌ها، خاطرات، سفرنامه‌ها و متون تاریخ‌نگارانه این مفروض را به چالش بکشد و خطای آن را آشکار کند. مسئله اصلی که این پژوهش از آن مستخرج شده به تاثیر نهادها و رخدادهایی پرداخته که «پارادایم تاریخ‌نویسی سنتی» در دورة قاجار را با بحران مواجه کرده بود و مدرسة دارالفنون به عنوان نخستین نهاد آموزشی نوین رسمی از این حیث مورد بررسی قرار گرفت که برنامة درسی این مدرسه در نسبت با آموزش تاریخ می‌توانست در ایجاد بحران در تاریخ‌نویسی سنتی اثربخش باشد. بنابراین به دنبال آغاز تدریس تاریخ در این مدرسه به عنوان «درس عمومی» یا «رشتة تحصیلی» در منابع تاریخی و پژوهش‌های معاصر نتایج متناقضی یافت شد؛ در پاسخ به این پرسش که «آیا در دارالفنون عصر ناصری و مظفری از آغاز تاسیس 1268 تا 1324ق دانش تاریخ به مثابة یک رشتة تحصیلی یا یک درس عمومی مستقل تدریس می‌شد؟» مورخان و پژوهشگران معاصر بر مبنای پیش‌فرضی نادرست با اطمینان به این پرسش پاسخ مثبت داده‌اند، اما منابع اصلی خلاف این نتیجه را هویدا می‌کند. بنابراین در این نوشتار با بررسی این پژوهش‌ها و نقد آنها از طریق متون و منابع تاریخی از جمله اسناد نویافته به این پرسش پاسخ دادیم که آغاز تدریس تاریخ در دارالفنون چه زمان و چگونه رخ داد؟ و سرگردانی مورخان و پژوهشگران معاصر در یافتن مسئله سرآغاز به چه سبب است؟

History wandering in Dar Al-fonoun: the problematic of the beginning of new education of history at contemporary Iran

&Modern education of history begins with Dar Alfonoun This is apresuppositionfor researchers and historians in the field of history education which have been underlined and accentuated for at least the last half century. The issue of &beginning& has always been one of the most controversial issues in the study of historical phenomena, but this false presupposition has led historians towards a same result and they maintained reaching that over and over again without any doubt.This research has tried to challengeand falsify the mentionedpresupposition by investigating in new documents such as VaghayeeEtefaghiyeh newspaper, Mubarakah school in Dar Alfonoun, the school budget and expenses, the school codes, official reports, school’s bureaucratic correspondence, newspapers, memoirs, travelogues and historiographic texts.The main issue,on which this study based, isthe impact of institutions and events that had challenged the &traditional historiography paradigm& in the Qajar period, and the Dar alFonun School as the first new formal educational institution was examined in terms of the curriculum aiming to show that this school could have played a main role in creating a crisis in traditional historiography.Therefore, following the beginning of teaching history in this school as a &general subject& or &field of study& in historical sources and contemporary research, contradictory results were found; In response to the question: &Was the knowledge of history taught as a field of study or an independent general course in the Dar alFonun in the Nasiri and Mozaffari eras from the beginning of its establishment in 1268 to 1324 AH?& Contemporary historians and scholars have answered this question confidently based on their false faith in an inaccurate presupposition, but the main sources show the opposite. Therefore, in this article, we have examined those researches and criticized their outputsrelying on historical texts and sources, including newly found documents and we have tried to answerthat when and how was the beginning of history education in Dar Alfonoun? And why are contemporary historians and researchers wander in finding thestarting point?