حسینعلی‌ میرزا و مساله تاج‌خواهی در میان فرزندان فتحعلی‌شاه

فتحعلی‌شاه با اعمال سیاست انتصاب فرزندانش به حکومت ایالات و ولایات، قدرت خاندان خود را در سرتاسر ممالک محروسۀ ایران بسط داد. این روش حکمرانی سبب رقابت تنگاتنگ شاهزادگان حکمران به ویژه فرزندان ارشد بر سر ولیعهدی شد. در این میان حسینعلی‌میرزا با لقب فرمانفرما به حکومت فارس و مناطق جنوبی ایران منصوب شد. مساله این است که حسینعلی‌میرزا چه جایگاهی در منازعات تاج‌خواهی فرزندان فتحعلی‌شاه داشت؟. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با رویکردی تحلیلی، جایگاه و عملکرد حسینعلی‌میرزا در منازعات جانشینی دورۀ فتحعلی‌شاه و اوایل محمدشاه مورد بررسی قرار گیرد. یافته‌ها نشان می‌دهد حسینعلی‌میرزا با بهره‌گیری از موقعیت، ثروت و میراث باستانی ایالت فارس خود را به یکی از قدرتمندترین شاهزادگان کشور و مدعی ولیعهدی تبدیل کرد. پس از معاهدۀ ترکمانچای که اقتدار فتحعلی‌شاه و عباس میرزا ولیعهد کاهش یافت، سیاست‌های گریز از مرکز او بیشتر شد. با مرگ عباس‌میرزا، حسینعلی‌میرزا به رقابت با محمدمیرزا بر سر مقام ولیعهدی برخاست و با مرگ فتحعلی‌شاه این رقابت را شدت بخشیده و در شیراز با عنوان حسینعلی‌شاه خود را پادشاه ایران معرفی کرد.

Attempts Made by Fath-Ali Shah Qajar’s Princes for Crowning (Case Study: Hossein Ali Mirza, Farmanfarma)

Abstract By applying the policy of appointing his children to states and provincial governments, while expanding his dynasty power throughout Iranian lands, FathAli Shah Qajar created an intense competitive atmosphere among the Qajar ruling princes. The competitions among the three powerful and powerseeking princes of Fath Ali Shah (born in 1203 AH / 1789 AD), i.e. Mohammad Ali Mirza, Abbas Mirza, and Hossein Ali Mirza were more pronounced. Hossein Ali Mirza was appointed as the governor of Fars and southern regions of Iran under the name of Farmanfarma, ruling in the area until the kingdom of Mohammad Shah. His establishment in Fars led him to be influenced by the ancient kings and Muslim rulers of Fars. During this affectedness of Shiraz court, he took the royal glamorousness and grandeur, and the princes ruling Fars thought of ruling the whole Iranian lands. Until the second period of the RussoPersian War, Hossein Ali Mirza had always obeyed the central government and demonstrated this citizenship by constantly sending taxes to Tehran. But since then, when the authority of the Shah and Abbas Mirza, the Crown Prince, collapsed, his centrifugal policies increased. He disobeyed the central government by expulsion of Nouri family which was affiliated to the Tehran court, and not paying taxes regularly. After the death of Abbasmirza, Hossein Ali Mirza rose to the position of crown prince against Mohammad Mirza and intensified the competition after the death of Fath Ali Shah, declaring himself the official king of Iran in Shiraz. In spite of the support of the Russian and British governments over the reign of Mohammad Shah and the internal disputes of Fars, Hossein Ali Mirza was defeated by his crowned nephew, Mohammad Shah and surrendered. Via a descriptiveanalytical approach, the present study aims to present Hussein Ali Mirza’s politicalmilitary achievements in Fars to examine his position and role in the early Qajar succession competitions.