صورت‌بندی فرهنگ ایرانی در اندیشه عباس زریاب خویی

جریان غالب نخبگان ایرانی در عصر پهلوی به نقد دین می پرداختند و هدفشان زدودن آن از پیکره فرهنگ و هویت ایرانی بود. استدلال پدیدآورندگان این آثار این بود که مقوله ی دین سبب عقب ماندگی و مانع ترقی شده است. در مقابل، چندین سال بعد نگاهی واقع بینانه تر به عناصر این پیکره در میان روشنفکران و ادیبان شکل گرفت. اما تاکنون نوعنگرش ادبا به مسائل فرهنگ برخلاف نگاه روشنفکران به این موضوع مورد تحقیق جدی قرار نگرفتهاست. از اینرو، این پژوهش درصدد است دیدگاه عباس زریاب خویی(م. 1373 ش) را به عنوان یک نماینده ی شاخص از این گروه نسبت به مقوله ی فرهنگ مورد کنکاش قرار دهد. بدین خاطر، این پژوهش به دنبال آن است که با روش توصیفی و تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که فرهنگ ایرانی، اجزا و معضلات آن چه تعریف و ویژگیهایی در تفکر زریاب دارد و او تحت تاثیر چه فضای اندیشگانی چنین محدوده و ویژگیهایی را برای این اجزا درنظرمی گرفت؟ نتایج نشان می دهد رویکرد زریاب به مقولهی فرهنگ متاثر از گروه ادبا و دانشگاهیانیکه به آن تعلق داشت، رویکردی ایرانی -اسلامی می باشد که در تضاد با نگاهناسیونالیستهای رمانتیک است. در اندیشهی خویی، مهم ترین معضل فرهنگ ایرانیِ عصرش همان بزرگترین عیب فرهنگ مغربزمین یعنی غلبه ی دلبستگی های مادی می باشد. او راه برونرفت از این مشکل را اعادهی دین و باروهای معنوی و تقویت مبانی فرهنگ ویژهی ملت ایران می داند.