تحول شهرنشینی اراک در دوره قاجار

در زمان فتحعلی شاه قاجار شهری در منطقه عراق عجم توسط یوسف خان گرجی تاسیس شد که «سلطان آباد» نامیده شد. این شهر در این دوره بنا بر اهمیت استراتژیکی، نظامی و اقتصادی رو به پیشرفت نهاده و به یکی از شهرهای مهم تبدیل شد. سلطان آباد، در کشاکش رقابت سیاسی نظامی میان سلسله­های سلطنتی و خاندان­های مدعی حکومت (زند و قاجار) با انگیزه تامین امنیت پایتخت و تعمیم سلطه قدرت مرکزی در مناطق تحت نفوذ ایلات و عشایر منطقه عراق ایجاد شد. اما عاملی که موجب گسترش و رونق شهر شد، توجه حکومت مرکزی و کمپانی های خارجی به این شهر و تبدیل آن به یکی از قطب های اقتصادی منطقه بود. در این پژوهش در پی آنیم تا با نگاهی به منابع اصلی و به ویژه سفرنامه های نگاشته شده در این دوره به تبیین نقش سیاست های حاکمان قاجار در رشد و گسترش زندگی شهر نشینی در منطقه ی اراک و نیز علل و نتایج توجه کمپانی های خارجی به این شهر بپردازیم.

UrbanismTransformation inArak during QajarEra

During FathAli Shah Qajardynasty, a city called Sultan Abad was established by Yusef Khan Gorgi in Ajam of Iraq. Given its strategic, military, and economic significance, the city began to flourish and turned into one of the significant cities. Sultan Abad was established in the course of time when there was political and military rivalry between the royal dynasties and families claiming the throne (Zand and Qajar); with the aim of maintaining security of the capital and extending central power and domination to regions under the influence of tribes and nomads of Iraq. Nonetheless, the factor which led to the expansion and prosperity of the city was the attention of the central government and foreign companies to this city which turned it to one of the economic centers of the region. The present study through reviewing main sources and references—particularly travelwriting manuscripts—seeks to clarify the role of Qajar Kings’ policies in the growth and improvement of urbanism in Arak, the reasons why foreign companies paid attention to it, and the subsequent outcomes.