اثر بازگشت به‌حالت اولیه یا معمای جیونز: مفهومی برای درک مناسب‌تر پیامدهای بهبود کارایی آب

کمبود آب یک مسئله مهم و ساختاری در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا است که به شدت موجب نگرانی سیاست گزاران محیط زیست شده است. مسئله تعدیل تقاضای افزون بر عرضه پایدار آب عمدتاً با سیاست های مدیریت تقاضای آب که به دنبال افزایش کارایی آب و فناوری های آب اندوز است، پیگیری می شود. ارزیابی های بسیار کمی از این برنامه ها انجام شده است. اما تعداد زیادی از ارزیابی های موجود، شک جدی در مورد اثر بخشی آنها در زمینه های حفاظتی و کاهش مصرف آب، به دلیل وقوع پدیده اثر بازگشت به حالت اولیه ، مطرح می کنند. در این مطالعه، با مراجعه میدانی به مزرعه 243 زارع که اقدام به نصب سیستم های آبیاری بارانی کرده اند و استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و مدل رگرسیون چندگزینه ای مرتب شده، پدیده اثر بازگشت به حالت اولیه مطالعه شد. نتایج نشان داد که در 5/74 درصد از مزارع مورد مطالعه، این پدیده به میزان متوسط تا زیاد وجود داشته است. همچنین، مشخص شد که میزان اراضی دیم و آیش مزارع به هنگام نصب سیستم آبیاری بارانی، رابطه مستقیمی با وقوع پدیده اثر بازگشت به حالت اولیه دارند. از نتایج این مدل می توان برای تعیین احتمال وقوع افزایش مصرف آب بعد از نصب سیستم آبیاری بارانی در مزارعی که اطلاعات آنها موجود است، استفاده کرد. به طور مثال، در مزارعی با ویژگی های مزرعه شماره 24 احتمال وقوع پدیده اثر بازگشتی ناشی از اقدامات آب اندوز در سطح کم، متوسط و زیاد به ترتیب 4/0 32 و 6/67 درصد می باشد. بنابراین در چنین مزارعی باید اقدامات کارایی و حفاظتی آب را براساس تلفیقی از ابزارهای فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به کار گرفت تا فشارهای وارد بر منابع کمیاب آب، کاهش یابد.