پراکنش پالیگورسکیت و عوامل خاکی مهم موثر بر آن در بخشی از خاک‌های استان بوشهر

در‌حالی‌که گزارش‌های متعددی از توزیع کانی پالیگورسکیت در خاک‌های مناطق خشک کشور در سایر استان‌ها وجود دارد، اطلاعات چندانی از وضعیت حضور و فراوانی این کانی رسی فیبری مهم در خاک‌های استان بوشهر در دسترس نیست. این پژوهش به‌منظور بررسی: (1) پراکنش رس پالیگورسکیت و مهم‌ترین کانی‌های رسی همراه و (2) رابطه بین میزان نسبی پالیگورسکیت در بخش رس و مهم‌ترین ویژگی‌های خاک‌ها در اراضی شهرستان دشتستان در استان بوشهر انجام شد. با استفاده از تصاویر گوگل ارث منطقه و بازدیدهای صحرایی پنج نوع زمین‌ریخت شامل سطوح فرسایشی، رخنمون سنگی، تپه‌های بریده‌بریده، مخروط‌افکنه و دشت آبرفتی منطقه شناسایی شده و کانی‌شناسی رسی دو افق از خاک رخ شاهد هر یک از زمین‌ریخت‌‌ها تعیین شد. نتایج پراش پرتو ایکس و تصاویر میکروسکوپ الکترونی روبشی نشان داد، در خاک‌های منطقه مطالعاتی که متعلق به رده‌های انتی‌سول و اریدی‌سول هستند کانی فیبری پالیگورسکیت با مقادیر متفاوت در کلیه زمین‌ریخت‌ها حضور دارد. همچنین کانی‌های رسی ایلیت، کلریت، اسمکتیت، ایلیت‌ -‌کلریت مختلط نامنظم و کائولینیت در خاک‌های منطقه مطالعاتی حضور دارند. فراوانی نسبی کانی‌های پالیگورسکیت و اسمکتیت بین سطوح مختلف ژئومرفیک متفاوت است. بدون توجه به نوع زمین‌ریخت، بیشترین مقدار کانی پالیگورسکیت را افق‌های جیپسیک و پتروجیپسیک دارند که به شرایط ژئوشیمیایی مناسب این افق‌ها جهت تشکیل و پایداری کانی پالیگورسکیت بر می‌شود. همبستگی معنی‌دار گچ با فراوانی نسبی پالیگورسکیت نشان می‌دهد، مقدار گچ نسبت به مقدار آهک اهمیت بیشتری در حضور و پراکنش این کانی در خاک‌های منطقه دارد. این کانی با مقادیر نسبت منیزیم به کلسیم محلول، پ‌هاش، گچ و منیزیم محلول همبستگی زیاد و معنی‌داری داشته و این ویژگی‌ها مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر توزیع و تشکیل پالیگورسکیت در خاک‌های منطقه هستند. ضروریست در مدیریت خاک‌های منطقه و پیش‌بینی رفتار آن‌ها، به کانی‌شناسی رسی آن‌ها و به‌ویژه مقادیر چشمگیر کانی فیبری پالیگورسکیت به طور خاص توجه شود.

occurrence of palygorskite and the major soil properties influencing its distribution in selected soils of bushehr province

although several reports are available on the distribution of palygorskite in the soils of arid regions of iran, there is not much information about the presence and abundance of this important fibrous clay mineral in the soils of bushehr province. this research was carried out: (1) to investigate the distribution of palygorskite and other major associated clay minerals, and (2) to evaluate the relationship between the relative quantity of palygorskite in clay-sized fraction and the most important soil properties in dashtestan county, bushehr province. five geomorphic surfaces including eroded rock outcrop, rock outcrop, dissected hill, alluvial fan, and alluvial plain were identified in the study area using google earth images and field observations. after sampling representative pedons, the clay mineralogy of two horizons from each pedon was determined. x-ray diffractograms and sem images showed that in the studied soils, which were classified as either aridisols or entisols, palygorskite was present in different quantities on all geomorphic surfaces. moreover, illite, chlorite, smectite, irregularly interstratified chlorite/illite, and kaolinite were the other clay minerals that existed in the soils studied. the relative quantity of palygorskite and smectite was variable on different geomorphic surfaces. regardless of the type of geomorphic surface, petrogypsic and gypsic horizons showed the highest quantity of palygorskite as compared to other horizons which seems to be due to the suitable geochemical conditions of these horizons for the formation and stability of palygorskite mineral. the higher correlation of palygorskite content with gypsum, as compared to that with the carbonates, indicates the importance of gypsum in palygorskite distribution in the soils of the study area. the findings also indicated that the amount of palygorskite was positively correlated with soluble mg/ca ratio, ph, gypsum, and soluble mg. these parameters appear to control the genesis and distribution of palygorskite in the soils studied. in general, it is necessary to pay special attention to their clay mineralogy, especially the significant amount of palygorskite to manage the soils of the study area and to reasonably predict their behavior.