ارزیابی حساسیت به فرسایش واحدهای سنگ‌شناسی حوزه آبخیز واز استان مازندران با استفاده از انگشت‌نگاری

فرسایش خاک و به‌دنبال آن تولید رسوب مهم‌ترین پدیده‌ای است که باعث تخریب خاک و محیط زیست در بسیاری از مناطق شده و در حال افزایش است. انگشت‌نگاری رسوبات روشی برای شناسایی منابع رسوب و تعیین سهم مشارکت هر یک از منابع در تولید رسوب است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی حساسیت به فرسایش نسبی واحد‌های سنگ‌شناسی و تعیین سهم هریک از واحدها در تولید رسوب بستر با بهره‌گیری از ویژگی‌های ژئوشیمیایی در رودخانه واز واقع در استان مازندران انجام گرفت. برای این منظور تعداد 33 نمونه خاک از سطح حوزه آبخیز و یک نمونه رسوب بستر در خروجی حوزه آبخیز برداشت شد. سپس با استفاده از سه آزمون آماری دامنه، کروسکال والیس و تحلیل تابع تفکیک، پنج ردیاب b، al، sc،mo ، sn به‌عنوان ترکیب بهینه انتخاب شدند. در نهایت با استفاده از ردیاب‌ها‌ی بهینه و مدل‌ ترکیبی چندمتغیره سهم واحد‌های سنگ‌شناسی با طبقات حساسیت خیلی شدید (a)، شدید (b)، متوسط تا شدید (c) و متوسط (d) در تولید رسوب بستر با استفاده از بسته fingerpro در نرم‌افزار r به‌دست آمد. نتایج نشان داد که سهم طبقات حساسیت خیلی شدید (a)، شدید (b)، متوسط تا شدید (c) و متوسط (d) در تولید رسوب بستر به‌ترتیب برابر با 24/23، 50/77 ، 15/62 و 9/36 درصد است. در ادامه به‌منظور حذف اثر مساحت در نتایج، سهم ویژه هر یک از طبقات حساسیت نیز محاسبه شد. واحد سنگ‌‌شناسی qal شامل رسوبات کواترنری بستر و کناره‌های رودخانه با حساسیت خیلی شدید نسبت به فرسایش (a) و سهم ویژه 0/0807 درصد در هر هکتار بیشترین مشارکت را در تولید رسوب بستر حوزه آبخیز واز دارد.

evaluation of erosion sensitivity of lithological units in vaz watershed, mazandaran province using fingerprinting

soil erosion followed by sediment production is the most important phenomenon that causes soil and environment degradation in many areas and is increasing. sediment fingerprinting is a method to identify sediment sources and determine the contribution of each source to sediment production. the present research was carried out to evaluate the relative erosion sensitivity of lithological units and to determine the contribution of each unit in bed sediment production using geochemical properties in the vaz river located in mazandaran province. the 33 soil samples were taken from the whole watershed and one sediment sample at the outlet of the watershed. then, five tracers of b, al, sc, mo, and sn were selected as the optimal combination using three statistical tests range tests, kruskal-wallis, and discriminant function analysis. finally, using optimal tracers and a combined multivariate model, the contribution of lithological units with very high (a), high (b), medium to high (c), and medium (d) sensitivity in bed sediment production were obtained using fingerpro statistical package and r software. the results showed that the contribution of lithological units with very high (a), high (b), medium to high (c), and medium (d) sensitivity in bed sediment production were 24.23, 50.77, 15.62, and 9.36%, respectively. then, the specific contribution of each sensitivity class was also calculated to remove the effect of area on the results. the qal lithological unit including the quaternary sediments in the river bed and banks with very high sensitivity to erosion (a) and a specific contribution of 0.0807 % per hectare had the maximum contribution in bed sediment production in vaz river.