برآورد نرخ صعود موئینگی فصلی و ارتباط آن با تبخیر و تعرق و روند شور شدن خاک در منطقه خوزستان

شور شدن خاک پدیده‌ای است که اراضی کشاورزی و عرصه‌های طبیعی را تهدید می‌کند و منجر به کاهش بهره‌وری، تخریب منابع خاک و پوشش گیاهی و درنهایت رها شدن این عرصه‌ها می‌شود. این پژوهش اقدام به کمّی‌سازی صعود موئینگی آب زیرزمینی (cr) و تبخیر و تعرق واقعی (eta) و ارتباط آنها با شور شدن خاک دشت آزادگان واقع در غرب استان خوزستان کرده است. منطقه مطالعاتی دارای آب و هوای گرم بوده که سطح ایستابی کم‌عمق، آب زیرزمینی شور و نرخ بالای تبخیر از مهم‌ترین ویژگی‌های آن محسوب می‌شود. به این منظور نمونه‌برداری‌های میدانی در چهار فصل متوالی سال انجام و پارامترهای شوری، رطوبت و بافت خاک، عمق سطح ایستابی و شوری آب زیرزمینی در 27 نقطه معرف پراکنده از هم  در سطح منطقه مطالعاتی اندازه‌گیری شد. سپس با به‌کارگیری مدل upflow، مقدار cr در فصول مختلف سال برآورد شد. همچنین از تصاویر ماهواره‌ای لندست و مدل sebal برای برآورد eta و تهیه نقشه‌های مربوطه در روزهایی از چهار فصل سال استفاده شد و تاثیر این پارامتر بر نرخ صعود موئینگی روزانه در همان روزها بررسی شد. نتایج این پژوهش نشان داد که میانگین eta روزانه دشت آزادگان در فصول مختلف بین 1/55 تا 7/96 میلی‌متر بر روز متغیر بوده که موجب نرخ صعود موئینگی متغیر بین 1/2 تا 1/5 میلی‌متر بر روز شده است. این مسئله به‌طور ماهانه، منجر به جابه‌جایی 12 تا 18/8 تن بر هکتار نمک از آب زیرزمینی شور و کم عمق به سطح خاک این دشت و باعث شور شدن خاک سطحی شده است. همچنین ارتباط نزدیکی بین پارامترهای eta، cr و روند شور شدن خاک وجود داشت که این ارتباط می‌تواند در مدل‌سازی تغییرات مکانی و زمانی شوری خاک و ارائه راهکارهای کاهش تجمع املاح در خاک منطقه مطالعاتی مورد استفاده قرار بگیرد.

estimation of seasonal capillary rise and its relationship with evapotranspiration and soil salinization in khuzestan region

soil salinization is a phenomenon that threatens agricultural lands and natural areas, leading to reduced productivity, declinations of soil resources and vegetation covers, and finally, the abandonment of these areas. this study has quantified the groundwater capillary rise (cr) and actual evapotranspiration (eta) and their relationship with the soil salinity of azadegan plain, west of khuzestan province. the study area has an arid climate, characterized by shallow and saline water table and a high potential evaporation rate. for this purpose, field samplings were carried out in four consecutive seasons of the year to measure salinity, soil moisture, and texture, groundwater table, and salinity at 27 scattered representative points of the study area. the cr values were estimated in different seasons of the year using upflow model. moreover, four representative landsat satellite images were acquired to map seasonal changes of eta through the sebal algorithm. then, the effects of eta on cr and consequent soil salinity build up were quantified in a seasonal time scale. the results showed that the average daily eta of azadegan plain varied from 1.55 to 7.96 mm day 1 in different seasons which caused a capillary rise of around 1.2 to 1.5 mm.day 1. this has led to the upward movement of 12 to 18.8 ton ha 1  month 1 of salts from shallow groundwater to the soil surface, which has caused surface soil salinization. also, there was a close relationship between eta, cr, and soil salinity parameters, which can provide insight into modeling of spatial and temporal changes of soil salinity and provision of solutions to reduce the accumulation of solutes in the soils of the study area.